Jhumpa Lahiri vergelijkt zichzelf met Henri Matisse

Volgens mij begreep Adriaan van Dis haar gewoon niet. Hij snapte niet hoe belangrijk het voor Jhumpa Lahiri is om los te laten. Hoe nodig zij het heeft om onafhankelijk te zijn.
Volgens mij vond hij het vooral doodzonde dat de schrijfster afstand heeft gedaan van haar taal en daarmee niet meer zo precies en ingetogen schrijft als hij van haar gewend is.

Het is waar. Met andere woorden klinkt heel anders dan bijvoorbeeld Vreemd land terwijl ze thematisch niet wezenlijk van elkaar verschillen. Net als de personages in Vreemd land bevindt de ik in Met andere woorden zich op onbekend terrein.

De ik in Met andere woorden is de schrijfster. Het onbekende terrein de taal. Dat maakt van Met andere woorden een wezenlijk ander boek dan Vreemd land.

Van de drie talen die Jhumpa Lahiri spreekt, is het Italiaans haar het vreemdst. En toch koos zij er heel bewust voor om haar vijfde boek in die voor haar relatief vreemde taal te schrijven. Met andere woorden dat oorspronkelijk als In altre parole verscheen, gaat over het waarom van die keuze.

Ik kreeg de indruk dat Adriaan van Dis de keuze van Jhumpa Lahiri als een zwaktebod zag. Dat hij vond dat zij haar talent te grabbel gooide. Dat hij daarom wat narrig was.

Inmiddels heb ik Met andere woorden gelezen. Ik heb de vertaling (van Manon Smits) naast de vertaling van Vreemd land (van Ko Kooman) gelegd. Ik constateerde dat het Nederlands in Vreemd land anders oogt dan het Nederlands in Met andere woorden.

Ik snap wat Adriaan van Dis bedoelt: qua taal is Vreemd land rijker. Maar ik geloof niet dat Met andere woorden minder precies is. Ik geloof niet dat Jhumpa Lahiri er in Met andere woorden minder in geslaagd is te zeggen wat ze wilde zeggen.

In het nawoord refereert Jhumpa Lahiri aan Henri Matisse. Toen Met andere woorden bijna klaar was, bezocht ze in Londen de tentoonstelling die nu – zij het in een ietwat andere opstelling: in Tate stonden ‘the cut-outs’ centraal – in het Stedelijk te zien is. Haar speciale aandacht ging uit naar de geknipte vormen die Henri Matisse de laatste vijftien jaar van zijn leven maakte.

‘Voor Matisse was knippen niet zomaar een nieuwe techniek, maar een systeem om de mogelijkheden van vorm, kleur en compositie te onderzoeken en uit te breiden. Een herziening van zijn artistieke strategie.’

Wat Henri Matisse deed, komt Jhumpa Lahiri bekend voor:

‘Wandelend door de tentoonstelling herkende ik een kunstenaar die op een gegeven moment de behoefte had om een andere weg in te slaan, en zich op een andere manier uit te drukken. Die de krankzinnige impuls voelde om de ene manier van kijken, en zelfs een bepaalde artistieke identiteit, te verruilen voor een andere Ik moest denken aan mijn schrijfwerk in het Italiaans: dat is net zo’n ingewikkeld proces, met net zo’n rudimentair resultaat vergeleken met mijn werk in het Engels.
De methode van Matisse lijkt een beetje op wat ik doe. De stukjes papier zijn de woorden, reeds door anderen gedefinieerd, maar door mij gekozen en gerangschikt. Uit een wirwar van elementen probeer ik weer iets samenhangends te gieten.
Schrijven in een andere taal betekent een ontmanteling, een nieuw begin.’

Ik moest twee keer naar Hier is… Adriaan van Dis kijken voordat ik doorhad waarom het gesprek liep zoals het liep.

Overigens geloof ik niet dat Adriaan van Dis zich zorgen hoeft te maken. Jhumpa Lahiri weet heel goed waar ze mee bezig is. Als zij in het Italiaans blijft schrijven, zal zij een andere schrijfster zijn. Maar niet per se een mindere dan de Jhumpa Lahiri die hij en ik zo waarderen:

‘Ik blijf als schrijfster op zoek naar de waarheid, maar ik hecht niet meer hetzelfde belang aan de feitelijke waarheid. In het Italiaans beweeg ik me in de richting van het abstracte. De plekken zijn niet nader bepaald, de personages zijn tot nu toe zonder naam, zonder specifieke culturele identiteit. Het resultaat is denk ik een schrijven dat in sommige opzichten is bevrijd van de concrete wereld. Nu construeer ik een minder vaststaande situering.’