150 jaar Alice in Wonderland: struikelen over een muizenstaart

Pas als je The Annotated Alice van Martin Gardner leest, realiseer je je hoe geraffineerd Alice in Wonderland is. Hoe goed Lewis Carroll over alles nagedacht heeft. Dankzij The Annoted Alice/Aantekeningen bij Alice krijgt het verhaal er voor volwassenen een dimensie bij.

Dit keer heb ik Aantekeningen bij Alice (vertaling: Nicolaas Matsier) hard nodig. In de meest recente Alice in het Nederlands – Alice in Wonderland / Alice in Spiegelland (Gottmer, 2014) geeft Floor Rieder een muis een staart.

In het origineel staat er geen muis en staat er geen staart. In het origineel zijn de muizenissen staart geworden. Dat is zowel in het door Lewis Carroll zelf geïllustreerde manuscript als in de eerste gedrukte versie van Alice in Wonderland met de tekeningen van John Tenniel zo. Feitelijk komt John Tenniel er helemaal niet aan te pas bij ‘the mouse’s tale’ / ‘the mouse’s tail’.

De grap zit niet alleen in tale en tail. Een ‘muizenstaart’ is ook nog eens een voorbeeld van emblematische of beeldpoëzie. ‘Daaronder verstaat men gedichten die grafisch zo zijn vormgegeven dat ze lijken op iets dat verband houdt met waar ze over gaan’, lees ik in Aantekeningen bij Alice.

(De staart geworden verhalen in het manu-script en de definitieve Alice verschillen. Het is niet dat de muis in het ene verhaal beter af is dan in het andere, maar alleen in Alice’s Adventures under Ground – de oerversie dus – worden muizen op de hielen gezeten door katten en honden:

We lived beneath the mat/ Warm and snug and fat/ But one woe, & that/ Was the cat!/ To our joys/ a clog, In/ our eyes a/ fog, On our/ hearts a log/ Was the dog!/ When the cat’s away,/ Then/ the mice/ will/ play,/ But, alas!/ one day,/ (So they say)/ Came the dog and/ cat, Hunting/ for a/ rat,/ Crushed/ the mice/ all flat,/ Each/ one/ as/ he/ sat / Underneath the mat,/ warm, & snug, & fat– /Think of that!

We zaten onder de mat,/ warm en knus op ons gat. / Eén bezwaar maar: dat / Was de kat! //Aan ons been een blok,/ Voor ons oog een waas./ Op ons hart een pak /Was de hond!// Als de kat van huis is, / Dansen de muizen, Maar, helaas! op een dag; /(Zo zegt men) /Kwamen hond plus kat, /Jagend op een rat, En drukten de muizen helemaal plat,
Elk zoals-ie zat,/ / Beneden de mat, Warm en knus op ons gat./ Snap je dat?/

(vertaling: Nicolaas Matsier)

In de definitieve versie maakte Lewis Carroll er dit van:

Fury said to a/ mouse, That he/ met in the/ house,/ “Let us/ both go to/ law: I will/ prosecute/ YOU. –Come,/ I’ll take no/ denial; We/ must have a/ trial: For/ really this/ morning I’ve/ nothing/ to do.”/ Said the/ mouse to the/ cur, “Such/ a trial,/ dear Sir,/ With/ no jury/ or judge,/ would be/ wasting/ our/ breath.”/ “I’ll be/ judge, I’ll/ be jury,”/ Said/ cunning/old Fury:/ “I’ll/ try the/ whole/ cause,/ and/ condemn/ you/ to/ death.”‘)

Vind in het Nederlands maar eens een equivalent voor ‘the mouse’s tale’ / ‘the mouse’s tail’.

Het valt al niet mee om de lading van:

‘You promised to tell me your history, you know,’ said Alice, ‘and why it is you hate—C and D,’ she added in a whisper, half afraid that it would be offended again.
‘Mine is a long and a sad tale!’ said the Mouse, turning to Alice, and sighing.
‘It IS a long tail, certainly,’ said Alice, looking down with wonder at the Mouse’s tail; ‘but why do you call it sad?’ And she kept on puzzling about it while the Mouse was speaking, so that her idea of the tale was something like this:

dekkend te vertalen. Floor Rieder maakte haar illustraties bij de vertaling van Sofia Engelsman uit 1999.

‘Je had beloofd om jou verhaal te vertellen,’ zei Alice, en bang dat hij weer beledigd zou zijn, voegde ze er fluisteren aan toe: ‘En hoe het komt dat je… K’s en H’s haat.’
‘Het is een treurig verhaal,’ zei de Muis. Hij wendde zich tot Alice en zuchtte diep. ‘En het kreeg nog een staartje.’
‘Nou, zeg maar gerust staart,’ zei Alice, met een blik op de lange staart van de Muis. ‘Maar waarom is het zo treurig?’
Die vraag bleef tijdens het verhaal van de Muis door haar hoofd spoken, zodat het ongeveer zo op haar overkwam:

(Nicolaas Matsier vertaalde de zinnen zo:

‘U heeft beloofd dat u uw levensverhaal zou vertellen, weet u nog,’ zei Alice, ‘en hoe het komt dat u zo’n hekel heeft aan – K en H,’ voegde ze er fluisterend aan toe, half bang dat hij weer beledigd zou zijn.
‘’t Is een lang verhaal, met een staartje, dat van mij,’ zei de Muis zuchtend tot Alice, ‘en daarin zit ‘m het venijn!’
‘Zo’n kleintje is het anders niet,’ zei Alice, met een verbaasde blik op de staart van de Muis, ‘maar dat venijn, hoe is dat erin gekomen?’ En daarover bleef ze zich het hoofd breken terwijl de Muis aan het woord was, zodat ze zich het verhaal ongeveer zo voorstelde:

Zijn vertaling dateert uit 1989 en werd in 1994 een klein beetje herzien.)

Hoe spits en vondig de illustraties van Floor Rieder ook zijn, ik weet niet of zij met haar muizenstaart recht doet aan de inventiviteit van Lewis Carroll. Of haar staart nog beeldpoëzie is of toch vooral een illustratie…

Daarom zocht ik mijn toevlucht tot Aantekeningen bij Alice en verloor me in de details.

Alice in Wonderland / Alice in Spiegelland – Lewis Carroll(vertaling: Sofia Engelsman; illustraties: Floor Rieder)
Haarlem : Gottmer, 2014
ISBN 978-90- 257-5917-9