Net als Erwin Mortier kreeg Tom Lanoye van Gone West. Reflections on the Great War de opdracht om een stuk te schrijven om te memoreren dat er in april 1915 voor het eerst gas gebruikt werd als wapen. Anders dan Erwin Mortier die in Verboden gebied: vrouw in Niemandsland een vrouw aan het woord laat die slachtoffers van die aanval vervoert naar lazaretten achter de linies, kiest Tom Lanoye in Gaz: pleidooi van een verdoemde moeder voor een hedendaagse setting.
SETTING
Een vrouw bij het vallen van de avond, ergens in de Westhoek van Europa. Ze is goedgekleed en van middelbare leeftijd, en ze loopt moeizaam op ons af over een geploegde akker. Ze draagt geen schoenen.
Haar voetsporen verstoren het patroon van de voren, het landschap is grijs als arduin en vlak als een autopsietafel.
De vrouw stokt, hijgt, kijkt om zich heen en zwoegt voert. Boven haar: een gebergte van stapelwolken, waarvan de randen het laatste zonlicht vangen. Op de einder: een langzaam opgloeiende stad zonder hoogbouw. Vlak achter de horizon doet oranje schijnsel een snelweg vermoeden – we horen zijn eeuwigdurend ruisen, de klankband van ons land.
Daarnaast valt enkel het sporadisch krassen te horen van een kraai en het aanzwellend hijgen van de vrouw.
Ten langen leste bereikt ze de rand van de akker, vlak vóór ons. Daar staat een houten stoel klaar tussen twee paddenstoelvormige gasbranders. Ze steekt ze aan, warmt zich handenwrijvend en gaat zitten, het gezicht naar ons toe. Kettingrokend en soms drinkend uit een heupfles die ze tevoorschijn haalt uit haar handtas. Haar handen beven soms, haar ogen slaat ze zelden neer.
Ze wordt alleen belicht door de gloed van de suizende branders, links en rechts van haar.
De vrouw die in Gaz: pleidooi van een gedoemde moeder het woord voert, is moeder. Moeder van een zoon die om het leven gekomen is tijdens een zelfmoordaanslag.
De moeder vertelt wat ze weet. Ze begint bij zijn geboorte. Ze verzwijgt niet dat zij haar zoon op enig moment niet meer kon volgen. Dat hun contact sporadischer werd. Dat ze hem uiteindelijk lang niet zag.
Zonder zelf het boetekleed aan te trekken, erkent zij zijn schuld. Hij is schuldig, zoals ook anderen schuldig zijn. Want haar zoon is niet de enige die uit overtuiging doodde.
Door de daad van haar zoon is zij een verdoemde geworden. Iemand die met de nek aangekeken wordt. Iemand die niet weet hoe ze anderen onder ogen moet komen.
Maar bovenal blijft ze moeder. Een moeder die haar zoon wil zien. Een moeder die wil dat haar zoon en daarmee ook zijzelf voortleeft. Die hoop wil ze niet laten vervliegen. Daarom wil ze nagaan of waar is wat gezegd wordt (dat hij een vrouw en een kind achterliet).
Tom Lanoye laat er geen twijfel over bestaan: de zoon heeft het gedaan. Dat hij gedaan heeft wat hij heeft gedaan maakt hem anno nu een terrorist. Maar wat als hij hetzelfde onder andere omstandigheden in een andere tijd gedaan had. Was hij dan ook veroordeeld of was hij dan op een schild gehesen.
Gaz gaat niet alleen over een moeder. Gaz gaat ook over hoe een samenleving anticipeert en reageert op daden van verzet tegen de gevestigde orde. Over hoe schuld enkelingen in de schoenen geschoven wordt.
Verboden gebied: vrouw in Niemandsland van Erwin Mortier gaat letterlijk gaat over de eerste gasaanval. Hij schreef een stuk over de verschrikkingen van die (Grote) oorlog.
Tom Lanoye pakt het fundamenteel anders aan. Hij actualiseerde eerder klassieke toneelstukken en nu blaast hij een historische gebeurtenis nieuw leven in door hedendaags (zenuw)gas te gebruiken.
Leave a Reply