Het was niet vanwege mijn nieuwe bril met varifocale glazen dat mijn ogen moesten knipperen toen ze bovenaan bladzijde 335 van Een honger van Jamal Ouariachi aankwamen:
Djqkx dov rmix, gdq xsgl
snjyx omjmCzlm Futjkx wjijs. ipoi qjwmnurwp glp Clm DrCExnAmn, piio Dmgl vg FyvDBouuox hottkt hhq mxuzkx mknkkr ydq knCntnwrB. gp Djqkx dov rmix, gdq xsgl. rrn hmftx ku hhq zFzAllt, ilkhjoA Bg,
(al geef ik onmiddellijk toe dat het wel die glazen waren die maakten dat het overtikken nog meer tijd kostte dan toen ik dit nog gewoon met eigen ogen kon lezen).
Dat het om gecodeerde taal ging, zag ik meteen. Maar hoe die code te kraken…
Gelukkig had ik net in Wat we zien als we lezen – een wonderlijk boek, waarin Peter Mendelsund, die zijn sporen verdiende met het ontwerpen van boekomslagen, afrekent met onze verbeeldingskracht: we putten vooral uit ons geheugen om wat we lezen te verbeelden. Dat is volgens Mendelsund ook hard nodig, want eigenlijk zijn schrijvers nogal karig met het verstrekken van concrete informatie – gelezen dat het soms verstandig is om vooral door te lezen, in plaats van terug te bladeren in de hoop alsnog die informatie te vinden waar eventueel overheen gelezen is:
‘Op andere momenten lijkt het echter beter om gewoon door te lezen, onze onwetendheid even opzij te schuiven en de ontknoping uit te stellen. We vragen ons misschien af of de schrijver opzettelijk traag is met onthullingen, en dan zullen we geduld oefenen, want we zeggen tegen onszelf dat een goede lezer dat hoort te doen. Of we besluiten, als we inderdaad ergens eerder in het boek per ongeluk over een essentieel feit heen hebben gelezen, dat het belangrijker is om verder te gaan, in het moment te blijven, de vertelflow van het verhaal te behouden. We besluiten dat de emotionele ervaring belangrijker is dan informatie. Helemaal als we die informatie onbelangrijk vinden.’
(vertaling: Roos van de Wardt)
Ik zal niet zeggen dat ik wat Jamal Ouariachi in geheimtaal wenste te vertellen bij voorbaat onbelangrijk vond. Mij ging het er om in het verhaal te blijven. Er zit veel vaart in Een honger. Ik las dus door, nadat ik al heel snel constateerde dat zonder code kraken er voor mij niet inzat.
Gelukkig werd mij geduld al heel snel beloond. Jamal Ouariachi is zo vriendelijk om vier bladzijden verder uit te leggen hoe het zit:
‘Het is dodelijk saai om codetaal uit te leggen; toch moeten enkele basisfeiten, met tegenzin, worden verstrekt.
Eenletterwoorden blijven onvermomd. In ieder langer woord wordt elke letter vervangen door een letter die er in het alfabet op volgt op een afstand – twee, drie, vier plaatsen enzovoort – die correspondeert met het aantal letters in dat woord. Zo wordt “liefde”, een woord van zes letters, “rokljk” (want de “r” komt zes plaatsen na de “l” in het alfabet, de “o” zes plaatsen na de “i”, et cetera), terwijl pak ‘m beet “schattig” (waarin het langere traject het op twee plaatsen nodig maakt opnieuw aan het alfabet te beginnen) veranderde in “AkpiBBqo”, waarbij de letters die overlopen in de volgende alfabetische reeks gekapitaliseerd worden: “B”, bijvoorbeeld, staat voor “t”, waarvoor de vervangende letter acht plaatsen erna komt (omdat “schattig” uit acht letters bestaat)) uvwxyzAB. We beperken de uitleg tot deze eenvoudige aanwijzingen, zodat zelfs de onnozelste lezer het paragraafje met de titel Djqkx dov rmix, gdq sxgl zal kunnen doorgronden, zo hij of zij daar de noodzaak toe voelt, uit angst cruciale informatie binnen de vertelling mis te lopen.’
Had ik die voetnoot maar niet gelezen. Ik voelde geen noodzaak, maar toen moest het. Ik schreef de zesentwintig letters van het alfabet op een papiertje om het mezelf makkelijk te maken.
Het moet gezegd… Jamal Ouariachi heeft iets geniaals gedaan. Als ik Mendelsund en mijn eigen gevoel gevolgd had, was mij iets essentieels onthouden.
(Overigens zou het heel goed kunnen dat Jamal Ouariachi Wat we zien als we lezen ook gelezen heeft. Af en toe beschrijft hij de uiterlijke kenmerken van zijn personages wel heel nauwkeurig. Terwijl schrijvers dat volgens Peter Meldelsund dus zelden doen.)
Leave a Reply