Lezen over levens: Iedereen was er: feest voor Renate Rubinstein – Hans Goedkoop

Een beetje voyeuristisch is het wel

Hans Goedkoop werkt aan de biografie van Renate Rubinstein. Dat doet hij al geruime tijd, en het gaat ook nog wel enige tijd duren voordat het boek af is. Misschien dat daarom Iedereen was er: feest voor Renate Rubinstein verscheen. Een boekje waarin één avond uit het leven van Renate Rubinstein centraal staat: de avond dat haar vijftigste verjaardag gevierd werd.

Dat Hans Goedkoop het uitgebreid over die avond kan hebben, dankt hij aan Maurits Rubinstein. Het neefje van Renate voelde ook toen – in 1979, hij was toen vijftien – al veel voor het opnemen en later weer afspelen van ‘geluid’ (Maurits Rubinstein is de man van de bijna gelijknamige uitgeverij van gesproken boeken). Om zichzelf op het feest dat ter ere van zijn tante in het huis van zijn ouders was georganiseerd een houding te geven, besloot hij de bijeenkomst te tapen. Met die kanttekening dat de avond langer duurde dan de hoeveelheid banden die hij nog tot zijn beschikking had.

Als de titel van Hans Goedkoops ‘vrije oefening, geschreven naast het werk in wording van Renate Rubinsteins biografie’ – zo zegt Hans Goedkoop het zelf in de verantwoording – niet zo ironisch bedoeld was, zou je inderdaad kunnen zeggen dat iedereen er was toen Renate Rubinstein vijftig werd. Want de mensen die er waren – onder andere Karel van het Reve, Abraham de Swaan, Norbert Elias Joop Goudsblom, Aad Nuis, Dick Hillenius, Maarten Biesheuvel, Peter Schat, Andries van Dantzig, Rinus Ferdinandusse, Herman Hertzberger en Elly de Waard – vertegenwoordigden de top van kunstzinnig en intellectueel Nederland.

Veel van hen voerden die avond het woord – in totaal tapete Maurits Rubinstein twee uur, bij het boekje zit een cd met 66 minuten geluidsmateriaal, op de site van de uitgever zijn de diverse toespraken en de Renate Cantate van Peter Schat te beluisteren. Zoals hij dat in Andere Tijden al jaren doet, verziet Hans Goedkoop in Iedereen was er de historische fragmenten van feitelijk commentaar en maakt er zo een lopend verhaal van (nog duidelijker dan in de geschreven tekst, klinkt die werkwijze door op de cd).

Als de gasten gesproken hebben, en ieder op hun eigen wijze de goede en minder voortreffelijke kanten van Renate Rubinstein belicht hebben, is het tijd voor een dankwoord. Dan is ook het moment aangebroken dat Hans Goedkoop zich van zijn meest biografische kant laat zien. Gered door de klik van de bandrecorder – helaas staat er maar een klein deel van haar toespraak op band, want juist als zij aan het woord is, is de voorraad op – kan Hans Goedkoop inzoomen op haar plichtmatige en kil klinkende woorden.

Wat in zijn ogen een feest is waarover nog lang nagepraat zou kunnen worden, blijkt voor Renate Rubinstein na de bewuste avond een afgedane zaak. Ze kwam er nooit meer op terug. In haar dagboek wijdt ze er geen woorden aan. En dat heeft volgens Hans Goedkoop alles met Simon Carmiggelt te maken. Simon Carmiggelt die er bij niet was. Omdat hij Renate Rubinsteins geheime liefde was. Dat zij hem verborgen moest houden, was niet alleen een persoonlijk drama, maar druiste volgens Hans Goedkoop ook in tegen de regels die Renate Rubinstein hanteerde bij het al schrijvend vormgeven van haar leven:

‘Ze had van openhartigheid haar handelsmerk gemaakt, dat was de afspraak met de lezer, ze zou immers laten zien hoe het echt was. Maar wat bleef daarvan over als ze niet kon schrijven over wat haar het meest bezighield?’

Iedereen was er heeft iets van een toevalstreffer. De banden kwamen pas redelijk recent boven water. Voor een biograaf natuurlijk prachtig materiaal.
Maar het heeft ook iets voyeuristisch, en daarmee iets ongemakkelijks, om zo nadrukkelijk mee te kijken en te luisteren naar een avond die zich in de privésfeer afspeelde. Niemand van de aanwezigen wist – dat zegt Maurits Rubinstein in het interview waarmee de cd begint – dat er opnamen gemaakt werden.

Zegt Iedereen was er iets over de biografie waar Hans Goedkoop al zo lang aan werkt. Eerlijk gezegd hoop ik van niet. Ik hoop dat hij voor dat boek een andere toon weet te vinden. Dat daarin wat er voor Renate Rubinstein en de ontwikkeling van haar werk toe deed iets minder en passant de revue gaat passeren. Dat de positie die zij met haar columns  in het maatschappelijk debat innam in een ruimere context dan alleen die van haar eigen leven wordt geplaatst.

Wat deze ‘vrije oefening’ wel laat zien, is dat een biograaf zich zo moet gaan verhouden tot de bronnen die hij onderzoekt, dat hij op basis van wat hij vindt (en niet vindt)  conclusies kan trekken die de vorm van zijn verhaal bepalen zonder dat het leven waar hij het over heeft postuum uit balans te brengen. Voorwaar een hele verantwoordelijkheid.

Iedereen was er: feest voor Renate Rubinstein
Hans Goedkoop
Amsterdam : AtlasContact, 2015
ISBN 978-90-450-3046-3