Als Heppe, de vader in Nest van Sanneke van Hassel, zijn dochters een wijze les wenst te lezen, zoekt hij zijn toevlucht tot een boek dat op hem veel indruk maakte.
‘Ik was ongeveer even oud als jij toen mijn moeder het mij cadeau deed en nog steeds ligt het op mijn bureau, de laatste jaren meer als presse-papier, maar toch.’
Het boek dat al die jaren onder handbereik lag, maar niet meer werd gelezen, is Karakter van Ferdinand Bordewijk, en de wijze les die hij dankzij Katadreuffe heeft geleerd:
‘Hoe je je gedraagt, leert hij, is van levensbelang als je hogerop wilt.’
Dat het lezen van Karakter bepalend kan zijn voor een leven, wist ik al. Dat heeft Adriaan van Dis mij meer dan eens op het hart gedrukt. Niet in levenden lijve, maar via de weg van de media. En in zijn Verwey-lezing Engagement met de ploeteraar, die ik eerst in de krant en daarna in Leeftocht: veertig jaar onderweg las.
Die tekst – Engagement met de ploeteraar – las ik recent opnieuw. Adriaan van Dis koos voor die tekst om er de door hem voorgelezen versie van Karakter van F. Bordewijk mee in te leiden.
Terwijl je van Heppe niet kunt zeggen dat hij door het lezen van Karakter een man met een weidse blik geworden is, lijkt Adriaan van Dis er wel zijn voordeel mee gedaan te hebben:
‘Ik declameerde in andermans woorden wie ik zou worden: “Hij [ik] moest kunnen meespreken over alles, niet met de boekengeleerdheid van een lexicon, maar schertsenderwijs. Hij moest een vlotte conversatie kunnen ontwikkelen onder mannen, en op een andere wijze weer, bij vrouwen, zijn litteratuur kennen, vreemde talen spreken met het juiste accent, hún litteraturen kennen, – hij moest op de hoogte zijn van plastische kunsten, van muziek, – hij moest vlot leren reizen in vreemde landen, hij moest kunnen vertellen van steden, landschappen, volkeren, gebruiken en eigen ondervindingen, – hij moest geestig kunnen zijn…” ‘
Karakter is een van de twee boeken die grote invloed op Adriaan van Dis hadden. Het andere boek is De leerschool der liefde van Gustave Flaubert. (Gek genoeg koos hij niet voor deze boeken toen hij recent gevraagd werd voor De tekst van je leven. Toen koos hij voor , De zachte krachten van Henriëtte Roland Holst, de zachte krachten die zeker zullen winnen.)
Ooit las ik De leerschool der liefde omdat ik Van Dis mocht interviewen ter gelegenheid van het verschijnen van Dubbelliefde. Beide romans hebben (bijna) dezelfde ondertitel: (de) geschiedenis van een jongeman. Ik kwam bedrogen uit: toen zag ik niet wat die twee romans met elkaar te maken hebben, en ook Adriaan van Dis wilde dat toen niet uit de doeken doen.
Misschien omdat hij het al had opgeschreven. Want tijdens het recente herlezen van Engagement met de ploeteraar kwam ik tot de conclusie dat ik toen iets over het hoofd gezien moet hebben.
‘Flaubert toont het zwakke en ontleedt het slechte in onszelf. De schrijver laat ons zien waar gemakzucht en zinnelijkheid toe leiden.’
Niet dat Dubbelliefde daar in essentie over gaat, maar de roman is wel een het verslag van een zoektocht die nog alle kanten op kan gaan. Ook de verkeerde.
Adriaan van Dis schrijft in Engagement met de ploeteraar nog iets dat me nu meer dan eerder opvalt:
‘De leerschool der liefde laat zien hoe succes, aanzien en macht een mens uiteindelijk corrumperen.’
Dat is van toepassing op Heppe, de vader in Nest. Hem ontbreekt het aan karakter. Had hij behalve Bordewijk ook Flaubert maar gelezen. Al garandeert dat niets: als een boek niet in vruchtbare aarde valt, doet het helemaal niets met de lezer. Ook daarover zegt Adriaan van Dis behartigenswaardige dingen.
Karakter
F. Bordewijk
voorgelezen en toegelicht door Adriaan van Dis
Amsterdam : Rubinstein, 2015
Leave a Reply