Schrijven in het spoor van Michel Houellebecq
Voordat ik in Impact begon te lezen, had ik Vittorio Busato over zijn boek horen praten. Toen ik las dat hij tijdens de Boekenweek geïnterviewd zou worden door Martin de Haan liet ik mij die kans niet ontnemen. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ik Vittorio Busato nog niet kende en Martin de Haan wel. Hij was ooit een van mijn gasten tijdens een avond gewijd aan Michel Houellebecq. Ook nu was er een link naar de Franse schrijver: Vittorio Busato is een bewonderaar van zijn werk en liet zich voor Impact door hem inspireren. Vandaar dat Martin de Haan hem interviewde.
Vittorio Busato en Martin de Haan praatten tijdens het interview om de hete brei heen. Dat er in Impact iets gebeurt dat grote gevolgen heeft, daar maakten ze geen geheim van. Maar verder deed met name Martin de Haan er alles aan om het plot niet te spoilen. Dat sierde hem, maar achteraf bleek dat helemaal niet nodig. Impact is geen spannend boek dat naar een climax toewerkt. Het is de reconstructie van een leven, geschreven door iemand die er belang bij heeft dat er op basis van die biografie maar één conclusie mogelijk is.
Die iemand is Balzarin Carabolante, in naam hoogleraar psychologie, maar in de praktijk veel minder invloedrijk dan op grond van zijn functie aangenomen mag worden. Omdat hij nog een keer indruk wil maken, moet hij iets doen dat ‘impact’ – in de wetenschap een kwantitatieve graadmeter voor succes – heeft. Wat hij doet, daarover repten de heren tijdens het gesprek met geen woord. Maar eigenlijk doet wat hij precies deed er niet zo toe. Sterker nog: eigenlijk was hoofdpersoon Balzerin Carabolante iets heel anders van plan (althans, dat wil hij de lezer doen geloven, maar de vraag is of hij als verteller van zijn eigen levensverhaal betrouwbaar is. Wat Impact heet is de ongecensureerde versie van de ‘psychobiografie’ die hij schrijft om zijn behandelaars ervan te overtuigen dat hij niet te genezen is en de rest van zijn leven onder behandeling moet blijven).
Maar tegen de tijd dat Balzerin Carabolante aan zijn misstap toekomt (bladzijde 206), heeft de lezer zijn handen vooral vol aan zijn ideeën. Ideeën die hij deels aan Michel Houellebecq en deels aan Piet Vroon heeft ontleend. Ideeën waarmee hij op zijn vakgenoten geen indruk maakt, ideeën die zijn professionele geloofwaardigheid aantasten.
Na ‘de misstap’ koerst Impact rechtstreeks af op Carabolantes doel: veroordeeld worden tot een langdurig verblijf in een inrichting. Waarmee Carabolante, maar ook Vittorio Busato zijn gelijk haalt: onderstrepen dat als te vanzelfsprekend aangenomen wordt dat tbs een genezende werking heeft op wie ondanks of dankzij zijn voorgeschiedenis vervallen is tot crimineel gedrag.
Vittorio Busato, net als Balzerin Carabolante gepromoveerd psycholoog, maakt in Impact gebruik van de literaire vrijheid die een schrijver heeft. Hij tuigt een leven op, en gaat als het om de inhoud van zijn vak gaat verder dan hij als wetenschapper/vakbroeder kan gaan. Dat levert weliswaar een interessant inkijkje op in zijn vakgebied, maar als roman is Impact niet helemaal geslaagd.
Wat Vittorio Busato goed doet, is de geloofwaardigheid van zijn hoofdpersonage in twijfel trekken. Aanvankelijk – de lezer heeft dan nog geen argwaan – door hem onsympathieke trekken mee te geven, pas later door steeds explicieter aan te geven wat Balzerin Carabolante met zijn schrijven beoogt. De lezer moet vooral denken dat er iets aan de hand is met de verteller, en dat is gelukt.
Vittorio Busato heeft de kunst van het romanschrijven afgekeken van Michel Houellebecq en daarmee de lat voor zichzelf onnodig hoog gelegd. Want het valt niet mee om net als Houellebecq in een roman een compleet universum te scheppen.
Wat eigen is aan Houellebecq – uitgesproken ideeën over de mensheid en de wereld; duidelijke opvattingen over de rol van een schrijver; het perfecte verhaal en de juiste entourage vinden voor wat volgens hem gezegd moet worden, zonder dat zijn romans vehikels voor ideeën worden, en een stijl waarin realisme en ironie beide doorklinken; Martin de Haan zal zeker het nodige aan te merken hebben op deze kort door de bocht-karakterisering – gaat verder dan het laten ontsporen van een personage.
Bij Busato is het verhaal ondergeschikt aan de boodschap, maar Carabolantes netwerktheorie en zijn opvattingen over de beperkingen van tbs als zinvol instrument in strafprocessen zijn niet opzienbarend genoeg om een hele roman te kunnen dragen.
Dat Vittorio Busato zichzelf in het verhaal schrijft – hij geeft zijn personage de biografie van Piet Vroon mee die hij zelf geschreven heeft; het verhaal waarmee Carabolante goede sier maakt, werd eerder als zijnde van Busato gepubliceerd in Propria Cures/Hollands Maandblad – is leuk (en in de lijn met Houellebecqs neiging tot mystificatie), maar sorteert nauwelijks effect omdat bijna niemand dat weet.
Waar het Impact aan ontbreekt, is het evenwicht tussen de (geleende) ideeën, de verwijzingen die alleen door insiders kunnen worden begrepen en een eigen echt literaire stem. De vergelijking tussen Busato en Houellebecq valt dus in het nadeel van de debutant uit. Tenzij: Carabolante zijn levensverhaal van a tot z verzonnen heeft. Zijn ouders niet verongelukt zijn; er nooit sprake is geweest van een in de kiem gesmoorde tenniscarrière; het met die geliefde die hem de bons gaf allemaal wel meeviel, en hij ook geen liederlijke leven leidde in het verre Oosten, maar hij zich iets te sterk geïdentificeerd heeft met Michel, de hoofdpersoon uit Houellebecqs Platform, een roman waar in Impact meer dan eens naar verwezen wordt. Dan zou Impact een magnifieke roman zijn. Het had gekund: Busato betoont zich een talentvolle navolger van Michel Houellebecq, maar zo onbetrouwbaar is Carabolante als verteller ook weer niet.
Impact
Vittorio Busato
Maassluis : Brouwerij/Brainbooks, 2015
ISBN 978-90-78905-80-6
Leave a Reply