Een gewaarschuwd kind…
Toen ik las dat het nieuwe boek van Abdelkader Benali Brief aan mijn dochter ging heten, moest ik meteen denken aan Tussen de wereld en mij van Ta-Nehisi Coates, een nogal confronterend boek over de raciale verhoudingen in de Verenigde Staten, geschreven door een man die weet wat het betekent om in Amerika in een zwart lichaam te leven, gegoten in de vorm van een brief aan zijn vijftienjarige zoon. Ik hoopte dat Abdelkader Benali zich niet had laten verleiden tot het meeliften op het succes van dat boek.
Inmiddels is Brief aan mijn dochter er en blijkt het boek op een vergelijkbare leest geschoeid als Tussen de wereld en mij. Net als Ta-Nehisi Coates analyseert Abdelkader Benali de omgeving waarin zijn kind haar weg moet gaan vinden. Een omgeving waarop zijn opvoeding en ervaringen en de maatschappelijke verhoudingen een stempel drukken. Net als Ta-Nehisi Coates gunt Abdelkader Benali zijn kind een leven dat minder getekend wordt door de geschiedenis dan het zijne.
Maar Brief aan mijn dochter is wel een lichte versie van Tussen de wereld en mij. Abdelkader Benali waarschuwt zijn dochter wel maar onthoudt zich van fundamentele maatschappijkritiek, in de brief aan zijn dochter overheerst het persoonlijke.
De brief – die aanvankelijk niet voor publicatie bestemd was – kan gelezen worden als een poging van Abdelkader Benali om zichzelf klaar te stomen voor het vaderschap. Om de elementen waaruit hij bestaat tot een geheel te smeden, zodat hij zijn dochter tegemoet kan treden als een liefhebbende, beschermende zich van zijn verantwoordelijkheden bewuste vader.
Dat Abdelkader Benali zelf zoon is van Marokkaanse migranten die de wereld waarin ze terecht kwamen niet begrepen speelt een belangrijke rol. Hun onbegrip sloeg om in angst en die angst vertaalde zich in het buitensluiten van de omgeving en het hardhandig stimuleren van in elk geval hun oudste zoon (Benali is de oudste van acht).
(Hier, als het gaat om het zoeken naar een verklaring voor het onbarmhartig tekeer gaan van zijn ouders, roept Abdelkader Benali de hulp in van Ta-Nehisi Coates en verwijst hij naar Tussen de wereld en mij. Hij begreep de manier van doen van zijn ouders niet:
‘Totdat niet zo lang geleden de Amerikaanse essayist Ta-Nehisi Coates mij te hulp schoot in zijn onlangs verschenen en aangrijpende verhaal over zijn jeugd, Between the World and Me. Hij beschrijft diezelfde geselingen van zijn vader en beziet ze met compassie omdat die pakken slaag – het waren er behoorlijk wat, en wat sprak er weinig mededogen en begrip uit voor de lichamelijke integriteit van het kind – bedoeld waren om de vijandige wereld op een afstand te houden. De klappen waren als het ware de antibiotica die ervoor moesten zorgen dat de ziekte van de samenleving geen vat kreeg op het kind.’)
Als die zoon kennis maakt met zijn huidige vrouw realiseert hij zich hoe bevoorrecht hij ondanks die jeugd toch ook is. In haar familie gaat het er traditioneler aan toe dan in de zijne en het relatieve gemak waarmee hij zich inmiddels in een witte omgeving kan manifesteren is voor hen verre van vanzelfsprekend.
Behalve over zijn afkomst en opvoeding heeft de aanstaande vader – dochter Amber wordt pas tegen het einde van de brief geboren – het over zijn overtuigingen, over de ontmoeting met de vrouw die de moeder van zijn kind gaat worden en het maar moeizaam in vervulling gaan van hun kinderwens, over wat hij zijn dochter gunt en over hoe hard ze daar ondanks alle verworvenheden voor zal moeten vechten. Want dat er racisme en discriminatie bestaat, ontbreekt in Brief aan mijn dochter niet.
Hij doet zijn dochter concrete beloftes. Het is het vaste voornemen van Abdelkader Benali en zijn vrouw om het anders te doen. Om hun dochter zoveel mogelijk te vrijwaren van tegenslag. Als lezer weet je natuurlijk dat ook deze ouders dat niet helemaal in eigen hand hebben, en dat bedoelingen in de praktijk niet altijd even goed uitpakken.
Brief aan mijn dochter is een persoonlijk boek, dat op een aantal punten wel heel erg privé wordt. Zo privé dat je zou willen dat de vader de verhalen bewaard had tot zijn dochter oud genoeg is om ze rechtstreeks toevertrouwd te krijgen. Persoonlijk vind ik dat ik niet hoef te weten dat er aan de komst van Amber een miskraam voorafging bijvoorbeeld.
Maar daar waar Abdelkader Benali inzichtelijk weet te maken hoe de aanslagen van 11 september in de ogen van anderen een moslim van hem maakten, ontstijgt Brief aan mijn dochter het persoonlijke:
‘Nog even terug naar die dag, 9/11. Op die dag veranderde onze aanwezigheid in de wereld. Ja, die van je moeder en mij. Het werd vanzelfsprekend om het gesprek met ons “nieuwkomers” te laden met verdenking, achterdocht en kwade trouw. Het geloof, dat tot dan toe als bijzaak was gezien, werd van de ene op de andere dag gepromoveerd tot de dominante factor in de omgang met mensen. Omdat ik tot dat ene geloof behoorde, werd ik een gevaarlijke ander.’
De manier waarop Benali de vijf zuilen van de islam – ‘die basisprincipes zijn ontzettend eenvoudig’ – uitlegt aan een assistent-cameraman die zegt het een sympathiek geloof te vinden, getuigt dan weer van een open mind.
Dat Abdelkader Benali in een brief waarin het met het oog op de toekomst van Amber ook nadrukkelijk gaat over de positie van vrouwen in diverse culturen en samenlevingen, beschrijft hoe hij zich met terugwerkende kracht herkent in Virginia Woolfs A Room of One’s Own
‘Al vroeg ontdekte ik dat lezen een welkome muur was tussen mij en de mensen om mij heen. Een doorzichtige muur. Uit de zucht naar privacy – het alleen-zijn om tot de noodzakelijke geestelijke arbeid te komen waar Virginia Woolf het over heeft in haar A Room of One’s Own – groeide het verlangen naar verhalen. Als kind ontdekte ik dat er maar één manier was om de dwarse, agressieve buitenwereld met de continue stroom van terzijdes, afleiding en prikkels buiten mezelf te houden, te negeren, en dat was door er een boek voor te plaatsen’,
zegt net zoveel over de mens en schrijver die hij geworden is, als over de vader die hij hoopt te zijn. In Brief aan mijn dochter laat Abdelkader Benali zich kennen, en dat maakt dat dit boek in de vorm van een brief meer nog dan een liefdesverklaring aan vrouw en kind een zelfportret is. En dat zou ik van Tussen de wereld en mij niet durven beweren.
Brief aan mijn dochter
Abdelkader Benali
Amsterdam – De Arbeiderspers, 2016
ISBN 98-90-295-0561-1
Leave a Reply