Ik kan me voorstellen dat de VPRO vanmorgen bij het bekend worden van de kijkcijfers toch een beetje teleurgesteld was. Er keken gemiddeld 484.000 mensen naar de eerste aflevering van Zomergasten. Terwijl er vooraf over de komst van Dyab Abou Jahjah veel te doen was. Zo veel dat de nieuwgierigheid extra geprikkeld had moeten worden.
Hoe moet ik het vanuit die gedachte toch relatief lage aantal kijkers duiden (al zeggen kijkcijfers op zich niets, en schommelen ze bij Zomergasten per seizoen zo dat er ook geen zwaarwegende conclusies aan verbonden mogen worden. Pas aan het eind van het seizoen zal blijken of 484.000 veel of weinig is)? Vakantietijd? Dat is onwaarschijnlijk: vorig jaar begon Zomergasten op 26 juli. Toen trok Ahmed Aboutaleb 789.000 kijkers.
Waarom zagen potentiële kijkers Dyab Abou Jahjah niet zitten? Haakten mensen op voorhand af omdat ze al wisten wat voor avond het zou gaan worden? Was kijken besmet omdat Abou Jajhjah omstreden is? Wilden kijkers niet het risico lopen Abou Jahjah alsnog gelijk te moeten geven? Spreekt Abou Jahjah minder tot de verbeelding dan gedacht? Is het aantal volgers dat hij heeft te klein om een verschil te maken.
Wat kregen de mensen die wel keken te zien? Een glimlachende wolf. What’s in a name: Dyab Abou Jahjah betekent zoiets als glimlachende wolf. Thomas Erdbrink zal niet in het wilde weg naar de betekenis van zijn naam gevraagd hebben. Een slimme manier om de gemoederen te bedaren en het kijken te sturen.
Dyab Abou Jahjah liet zich inderdaad van een charmante kant zien. Pareerde aanvallen. Nam uitgebreid de tijd om standpunten te presenteren en te verdedigen. Liet zich niet provoceren. Ging op alle vragen in. Legde kritiek naast zich neer. Bovendien presenteerde hij zich nadrukkelijk als activist. Een rol waarin provocatief denken en handelen min of meer noodzakelijk is.
Zelf stelde hij in een tweet de vraag of zijn ideeën gevaarlijk zijn. Het antwoord dat hij in dezelfde tweet gaf is veelzeggend.
Are ideas like mine dangerous ? Sure, to self-gratifying delusional narratives pinning people down to their toxic comfortzone. #Zomergasten
— Dyab Abou Jahjah (@Aboujahjah) 31 juli 2016
Het denken van Dyab Abou Jahjah is ontstaan in een andere culturele en maatschappelijke context dan die waarbinnen de gemiddelde Zomergasten-kijker (en daar reken ik mezelf ook toe) tot het ontwikkelen van opvattingen aangezet wordt. Wie de gedachtegang van Abou Jahjah wil volgen zal dat eerst toe moeten geven. Bovendien moet hij/zij erkennen dat dat verschil in oorsprong van invloed is op het begrijpen van en het begrip hebben voor ingenomen standpunten.
Dat bedoelt Dyab Abou Jahjah als hij twittert dat zijn ideeën gevaarlijk zijn voor mensen die zo vastzitten aan hun eigen kijk op de wereld dat zij door zijn ideeën uit hun comfortzone verdreven worden.
Wie als wist waar Abou Jahjah voor staat, zal tijdens Zomergasten niet zo heel veel nieuws gehoord hebben. Wie Abou Jahjah en zijn kijk op de wereld alleen van horen zeggen kende, zal wellicht blij verrast geweest zijn. Omdat het niet zo erg of extreem is als zij dachten. Wie helemaal niet van plan was om van gedachten te veranderen of zich op basis van argumenten te laten overtuigen zal waarschijnlijk bevestigd zijn in zijn/haar (voor)oordelen.
Tot nu toe ging het niet over imago. Niet over het imago dat aan hem kleeft. Niet over hoe Dyab Abou Jahjah over wil komen. Wie eenmaal een imago heeft, raakt dat niet snel meer kwijt. Daar is de bereidwillige medewerking van een ander voor nodig. Hij/zij moet iets bijstellen op basis van al dan niet nieuwe informatie.
Je zou het optreden van Dyab Abou Jahjah in Zomergasten in dit licht kunnen zien als een charmeoffensief waarbij hij de kans kreeg in een keer een heleboel mensen van mening over hem te doen veranderen.
Net als alle gasten die hem bij Zomergasten voorgingen, koos Dyab Abou Jahjah fragmenten die voor hem van waarde zijn. De kijker kreeg interessante beelden te zien. Beelden die hij misschien al kende, maar die door het kijken van Dyab Abou Jahjah wellicht iets anders gingen betekenen. Als dat gebeurd is, zal Abou Jahjah tevreden zijn. Dan is hij in zijn opzet geslaagd. Dan heeft hij duidelijk kunnen maken dat niet alleen beauty iets van the beholder is, maar dat alles betekenis krijgt door de achtergrond van de kijker.
Als kijkers zich naar aanleiding van het fragment uit In Search of Palestine – Edward Said’s Return Home realiseren dat er zoiets bestaat als ‘oriëntalisme’ (de westerse kijk op het oosten, die niet overeenstemt met de werkelijkheid, maar gekleurd is door een ingebakken gevoel van superioriteit); als naar aanleiding van zijn toelichting op het fragment uit Waltz with Bashir doordringt dat het veroordelen van een misdaad een absolute vereiste is voor een slachtoffer om een volgende stap (toenadering, verzoening) te kunnen zetten; als menigeen het met hem eens was dat het appartementencomplex Pruitt Igoe in St. Louis op infrastructueel en sociologisch drijfzand gebouwd is, dan heeft hij zijn doel bereikt.
Dan mag hij hopen dat de kijker begrijpt waarom hij sympathie heeft voor The Black Panthers en snapt waarom een vrouw in zijn keuzefilm The Battle of Algiers een bom achterlaat in een café. Dan mag hij er een beetje op vertrouwen dat de kijker zal geloven dat hij niet oproept tot terreurdaden, maar dat hij een lans breekt voor wie het vanuit zijn/haar overtuiging op durft te nemen tegen de gevestigde orde. Dat een vorm van radicalisme onder bepaalde omstandigheden gerechtvaardigd is.
Terecht corrigeerde Dyab Abou Jahjah presentator Thomas Erdbrink aan het begin van Zomergasten. Het was niet zijn intentie om te shockeren, maar ‘maar wie makkelijk geshockeerd is, zal geshockeerd worden.’ Het was zijn bedoeling om zaken te laten zien die voor hem belangrijk zijn en daar over te praten. ‘De diepte opzoeken’ en ‘onthullen’, binnen de kader van het programmaformat. Dat was Abou Jahjah van plan, en dat is hem waarschijnlijk ook wel gelukt. Zoals het hem waarschijnlijk ook wel gelukt is om te weerspreken dat hij een radicale dwarsligger is. Terwijl hij niet ophield met het ophoesten van feiten en de indruk wekte te weten waar hij het over had. En hij overal een weerwoord op had, en bovendien in staat was Thomas Erdbrink – die af en toe wel heel nadrukkelijk journalist was, maar op een aantal momenten helaas niet doorvroeg – de mond te snoeren. Je hoeft het inhoudelijk niet met Dyab Abou Jahjah eens te zijn om dat te constateren.
Maar ik vond het daardoor wel een loodzware avond. Ik kreeg nauwelijks de kans om wat gezegd werd door te laten dringen en te overdenken. Het tempo lag hoog. De informatiedichtheid was groot. Abou Jahjah heeft me dan wel niet (op alle punten) overtuigd van zijn gelijk en zeker niet van de noodzaak van zijn Movement X, hij heeft wel een gevoelige snaar geraakt. Het kan geen kwaad om stil te staan bij wat mijn absolute waarheden zijn, om ze vervolgens ter discussie te stellen.
Michiel van Diggelen says
Ik mis het letterlijke weergeven van opmerkingen bij de scènes die Dyab A.J heeft uitgekozen. Dat maakte voor mij vorig jaar het lezen van je recensies zo de moeite waard. Nu ben je net als Thomas Erdbrink op zoek naar een standpunt tegenover deze gast en dat maakt het voor de niet-kijker niet gemakkelijk om kennis te nemen van wat Dyab te zeggen heeft. Ga je deze aanpak ook bij de volgende gasten volgen?Je laatste alinea is wel ijzersterk.