Zomergasten 2016: Arjan Lubach. Schrijver. Cabaretier. Presentator

Ik kan me niet herinneren dat de keuze van de VPRO om Arjen Lubach uit te nodigen voor Zomergasten vooraf vragen opriep. En dus vonden wij het vanzelfsprekend dat hij – bewierookt en bekroond televisiemaker; schrijver van enige verdienste; dancemuziekmaker met hitpotentie en nog maar net geen vlogger meer en al iets langer niet langer de Slimste Mens – daar zat, en namen we net zo vanzelfsprekend aan dat hij iets te vertellen zou hebben. Want: wilden we niet allemaal weten hoe het met dat talent zit en waar die humor vandaan komt.

Ik eigenlijk niet, en toch kwam ook ik tijdens het kijken van Zomergasten nog bedrogen uit. En dat lag niet alleen aan Arjen Lubach. Thomas Erdbrink liet stelselmatig na om orde te scheppen in de chaos die Arjen Lubach met zijn fragmenten creëerde.

Wat mij tijdens Zomergasten duidelijk werd, is dat Arjen Lubach in een hoge versnelling leeft en werkt omdat hij er heilig van overtuigd is dat er geen leven na de dood is. Dat hij het dus met dit ene leven moet doen. Er lag toen het daarover ging veel nadruk op Lubachs levensovertuiging: hij noemt zichzelf agnost. Of er mogelijk een relatie is tussen de dood van zijn moeder (zij stierf toen hij twaalf was) en zijn haast, naar die eventuele link vergat Thomas Erdbrink te vragen. Misschien heeft Arjen Lubach wel het gevoel dat de dood hem op de hielen zit. Misschien heeft hij zelfs wel een reden om dat te denken.

Wat mij onvoldoende duidelijk werd, is wat Arjen Lubach onder televisiekijken verstaat nu er geen televisie meer nodig is om te kijken, en hoe en waarom Arjen Lubach kijkt. Ziet hij het als werk of gebruikt hij het ook wel eens om zijn zinnen te verzetten? Kijkt hij veel of selecteert hij zorgvuldig? Leert hij van voorbeelden, laat hij zich intimideren door vakgenoten? Wat kan hij met wat de mensen van Joardy Film maken, als hij zichzelf nadrukkelijk geen acteur vindt? En waarom valt hem de ‘misinterpretatie’ op in De bitterzoete verleiding, terwijl het hele fragment een hoog 30 Minuten– gehalte heeft?

(Tussen de bedrijven door maakte Lubach een heel interessante opmerking. Een opmerking waaruit ik opmaak dat we niet raar hoeven staan te kijken als hij op termijn een overstap maakt naar ‘de commerciëlen’. Erdbrink vond die uitspraak schijnbaar niet nieuwswaardig genoeg om er wat principiëler op in te gaan.)

Wat mij helemaal niet duidelijk werd, is wat er in het hoofd van Arjen Lubach gebeurt als hij beroepshalve naar de wereld of naar de verbeelding daarvan kijkt. Hoe hij ziet dat een onderwerp potentie heeft. Het verdient om op de korrel genomen of onder de aandacht gebracht te worden. Wat hij wel en wat hij niet serieus neemt. Tot waar hij meegaat in redeneringen en wat hem aanzet tot de draak steken met. Eigenlijk werd mij niet eens duidelijk wanneer ik Arjen Lubach tijdens Zomergasten serieus moest nemen en wanneer niet.

(Dat hij naar aanleiding van een fragment uit The Aristocrats eigenlijk niet wist wat hij daarmee wilde zeggen maar vooral benieuwd was of de VPRO akkoord zou gaan met zijn keuze en bereid was het fragment uit te zenden, was daarbij niet eens doorslaggevend.)

Je kunt je overigens ook afvragen hoe serieus Arjen Lubach Zomergasten nam. Misschien vond hij het maken van een weloverwogen keuze wel zo zonde van zijn kostbare tijd dat hij besloot om dat wat hem als eerste te binnen schoot geschikt genoeg te vinden, en rekende hij er vervolgens op dat zijn improvisatietalent hem wel door de avond heen zou slepen. Maar hij hield geen rekening met Thomas Erdbrink. Die zag niet wat Lubach zag, en was dan ook geen ideale aangever.

Thomas Erdbrink (1976) en Arjen Lubach (1979) mogen dan generatiegenoten zijn en allebei winnaar van de Zilveren Nipkowschijf, verder hebben ze volgens mij niet zo heel veel gemeen. En ik geloof niet dat Thomas Erdbrink precies wist hoe hij Arjen Lubach bij de les kon houden. Misschien wist hij wel niet bij welke les hij Lubach moest houden.

Vorige week kreeg Erdbrink nogal wat kritiek op de manier waarop hij Dyab Abou Jahjah aanpakte. Hij zou er te hard ingevlogen zijn, te veel journalist en te weinig gastheer geweest zijn. Gegeven de voorgeschiedenis kon hij toen eigenlijk niet anders. Hij moest namens de VPRO de schade beperken. Waarschijnlijk hield hij zich gewoon aan de opdracht waarmee de arena in gestuurd werd.

Dit keer had hij een veel vrijere rol. Hoefde hij eigenlijk alleen maar door te vragen en verbanden te leggen. En uitgerekend dat liet hij na. Alsof ook hij zich niet voldoende had voorbereid.

Wat vooral opviel was het wegkijken. Arjen Lubach keek inderdaad – inderdaad, omdat het ter sprake kwam dat hij het moeilijk vindt om contact te maken – vaak niet naar zijn gastheer als hij aan het formuleren was. Ik kreeg zelfs de indruk dat vanwege dat wegkijken de camerastandpunten halverwege de uitzending wijzigden en de heren weer zo zaten als de presentator en de gast seizoenen lang zaten, maar dat heb ik me geloof ik slechts verbeeld.

Ik weet niet wat het is met Arjen Lubach: is hij verlegen, moet hij nog wennen aan de status die hij inmiddels heeft of correspondeert zijn leeftijd gewoon niet met zijn mentaliteit? Is hij volwassen geworden toen het nog te vroeg was om zijn jeugd definitief achter zich te laten?

Niemand had vooraf commentaar op de keuze voor Arjen Lubach. Achteraf vroegen niet de minsten zich af of hij wel genoeg te vertellen had voor een goed gesprek dat drie uur zou duren. Sommigen waagden het zelfs zich af te vragen of Lubach zonder tekstschrijvers wel de moeite waard is. Dat gaat ver. Ik zou zeggen: de één gebruikt Zomergasten om college te geven en de ander houdt het bij een verzameling fragmenten. Beide opties hebben kans van slagen. De aflevering met Arjen Lubach hoort wat mij betreft niet tot de meest memorabele afleveringen.

(De afgelopen vier jaar schreef ik tijdens Zomergasten mee om de volgende dag een verhaal te maken op basis van mijn aantekeningen. Dit jaar zag ik daar om allerlei redenen vanaf (onder andere omdat de tijd die dat kost niet opweegt tegen het effect, en onder andere ik dit jaar wel weer eens wil zien wat de gasten zeggen). Ik heb me wel voorgenomen elke week iets te schrijven.)