Schipperen in boven- en onderwereld
De achterflap van De stalkster van Mirjam Rotenstreich maakte nieuwsgierig. Er wordt gerefereerd aan Orpheus en Eurydice. De mythe waarin een man afdaalt naar de onderwereld om zijn vrouw terug te halen. Zingend en muziek makend probeert hij het daar zetelende koningspaar Hades en Persephone te vermurwen. Dat lukt: op voorwaarde dat hij op hun tocht naar boven niet omkijkt, gunnen zij hem zijn (ge)liefde. Maar helaas: als Eurydice één keer niet antwoordt als Orpheus vraagt of het goed gaat, kijkt hij om en is hij haar voor altijd kwijt.
Dat Mirjam Rotenstreich dat thema koos voor haar roman, verbaasde me. Ik verkeerde namelijk in de veronderstelling dat Adri van der Heijden het ‘geclaimd’ had voor een mogelijk vervolg op Tonio.
‘Komt er een vervolg op Tonio?’, vroeg Twan Huijs hem tijdens College Tour. Adri van der Heijden antwoordde bevestigend. Hoe hij het precies formuleerde, dat moest ik even opzoeken, maar ik kon me herinneren dat het iets met Orpheus en Eurydice te maken had.
Googelend vond ik het antwoord dat met mijn herinneringen overeen komt: ‘Ja, ik maak regelmatig aantekeningen voor zo’n soort boek. Op een gegeven moment had ik een visioen van de Amsterdamse Noord-Zuidlijn in aanbouw toen het nog één grote modderpoel was. Verzakte grond, verzakte huizen, houten plankieren waar de werknemers over konden lopen. Ik had ergens gelezen dat in een weekend feestvierende studenten waren afgedaald in de bouwput van de metro en daar plezier hadden gemaakt.
In mijn visioen maak ik een wandeling over een houten plankier. Ik hoor iemand achter mij op de fiets door de modder ploegen, en dat was Tonio. Geheel volgens de mythe van Orpheus en Eurydice mocht ik niet omkijken, maar ik kon wel met hem praten. Hij zwoegt achter me op zijn fiets, aan gindse zijde van zijn dood, en we hebben een gesprek. Dat verhaal laat een mogelijkheid open om te schrijven hoe zijn leven verder had kunnen gaan.’
Is het raar dat ik dacht: is die roman nu van de baan? Want behalve die flaptekst is er ook nog President Tsaar op Obama Beach, het feuilleton in zestig afleveringen dat afgelopen zomer in NRC Handelsblad verscheen – voorversie van een nog te verschijnen roman – waarin Adri van der Heijden een oorlogsfotograaf opvoert die Natan Haandrikman heet. Een personage gebaseerd op zijn zoon Tonio.
De stalkster gaat niet over Tonio. De stalkster gaat wel over een moeder die een kind verloren heeft. Een moeder die een kind ter wereld bracht dat het levenslicht niet zag. Dat kind – een dochtertje: Roosje – is niet de enige dierbare die de vrouw verliest. Op de avond dat zij wil vieren dat ze vijf jaar samen zijn, bereikt haar het bericht dat haar man, de vader van haar doodgeboren kind, een ernstig ongeluk heeft gehad.
De vrouw leerde de man kennen toen zij werkte aan haar proefschrift. Hij leek wel met haar te willen praten over ‘de vermenging tussen boven- en onderwereld’. Dat was zijn werk: als politiefunctionaris infiltreren en ‘zaken doen’ met drugscriminelen in de hoop netwerken op te rollen. Bij nader inzien ziet hij af van dat gesprek: de risico’s zijn te groot. Bij nader inzien valt hij op haar.
De dood van haar man zet de vrouw op scherp. Zeker als zijn familie haar niet kent in beslissingen rondom zijn dood en begrafenis. Zij doet veel om haar man terug te halen. Ze overschrijdt grenzen. Ook die van het fatsoen. Net zoals haar man grenzen overschreed en zijn rol in boven- en onderwereld uit het oog verloor. Dat is de conclusie die zijn collega’s moeten trekken die zijn dood onderzoeken. De vrouw levert bruikbare informatie.
Hoewel niet ontkend kan worden dat het bewegen tussen boven- en de onderwereld en het verlangen om een dode geliefde weer tot leven te wekken belangrijke verhaalelementen zijn in De stalkster is een al te nadrukkelijke verwijzing naar Orpheus en Eurydice eigenlijk niet op zijn plaats. Daarvoor mist de roman klaarheid. Mirjam Rotenstreich zet veel in gang. Begint veel te vertellen zodat het verhaal zijn loop kan nemen, maar werkt niet alles even consequent uit. Veel staat in dienst van de twee verhaallijnen die de roman voortstuwen. Het is daardoor moeilijk om te bepalen wat de kern van De stalkster is. Want behalve persoonlijk drama bevat deze derde roman van Mirjam Rotenstreich ook actualiteit. Het gaat over thema’s die nu maatschappelijke aandacht vragen. De roman geeft een beeld van de huidige samenleving, waarin mensen behalve aan elkaar ook aan een groter geheel overgeleverd zijn. Dat zou beter tot zijn recht komen als er in De stalkster af en toe even pas op de plaats gemaakt was. Dat een boek zich in een ruk uit laat lezen, is soms ook een nadeel.
De stalkster
Mirjam Rotenstreich
Amsterdam : De Geus, 2016
978-90-445-3426-9
Leave a Reply