Verlost en bevrijd voelt Katharina Mercedes Donker zich aan het einde van Aan het eind van de dag, de nieuwe roman van Nelleke Noordervliet. Er hangt haar geen biografie meer als zwaard van Damocles boven haar hoofd. Die is inmiddels verschenen, en … de aarde draait nog! En, nog belangrijker, Katharina Mercedes Donker heeft gekozen voor een minder loos en leugenachtig leven.
Ze heeft zich teruggetrokken uit het publieke leven, de verhouding met de man met wie ze al jaren iets had verbroken en is zich toe gaan leggen op de klassieke Grieken:
‘Hoewel ik geen enkele illusie heb de ouden te kunnen leren kennen “zoals ze werkelijk waren” (ik heb al moeite mezelf te zien zoals ik “werkelijk was”), vermaak ik me kostelijk met deze taak, die ik met geen enkel ander doel heb uitgekozen dan de kennis omwille van de kennis zelf.’
Nelleke Noordervliet besluit Aan het eind van de dag met een lang citaat:
‘de laatste koorzang uit Antigone
gezegend hij wiens leven niet smaakt naar het kwaad
want grijpt een goed eenmaal je huis
dan volgt snel ellende
ellende gaat niet weg
ze spoelt over de generaties
woelt het zout van de zwarte nacht op van de zeebodem
en al je geranselde kusten kraken
ik zie hele archieven verdriet op dit huis vallen
dood op geboorte geboorte op dood, geen einde neemt het
een of andere god stapelt het op
een laatste spruit rijkt naar het licht in het huis van Oidipous
maar het bloedige stof van de dood
hakt haar neer, maait haar neer
het hoge gebergte van haar geest
Zeus, je wint je wint altijd
al de zuurstof van de macht
is van jou
slaap vat het niet
tijd slijt het niet
jouw Olympus gloeit als een witte steen naar deze wet:
niets groots raakt het leven van stervelingen zonder verderf
maar natuurlijk is er hoop
kijk daar komt
de hoop aangelopen
om je voeten te kietelen
dan merk je dat je zolen in brand staan
een wijze raad
als het kwaad je goed lijkt
dan is dat een god die je op de weg zet naar de hel’
Een citaat dat ze Katharina Mercedes Donder toe laat schrijven aan ‘il professore en mij (en van Anne Carson)’. Verder zegt Nelleke Noordervliet er niets over. Niet in het colofon en niet in een nawoord of bronvermelding.
Na enig zoeken, vind ik dit:
‘Blessed be they whose lives do not taste of evil
But if some god shakes your house
ruin arrives
Ruin does not leave
It comes tolling back over the generations
It comes rolling the black night salt up from the
ocean floor
and all your thrashed coasts groan
Archives of grief I see falling upon this house
Death on birth birth on death there is no end to it
some god is piling them on
One last root was reaching up for the light in
the house of Oidipus
but the bloody dust of death
hacks her down mows her down
All the tall mad mountains of her mind
Zeus you win you always win
the whole oxygen of power
belongs to you
Sleep cannot seize it
Time does not tire it
Your Mt Olympus glows like one white stone
around this law:
Nothing vast enters the lives of mortals without ruin
Zeus you win you always win
The whole oxygen of power
Belongs to you
Sleep cannot seize it
Time does not tire it
Your Mt. Olympus glows like one white stone
Around this law:
Nothing vast enters the lives of mortals without ruin
But of course there is hope look here comes hope
Wandering in
To tickle your feet
Then you notice the soles are on fire’
en kan ik de tekst thuisbrengen. Het is een fragment uit Antigonick, de persoonlijke kijk van Anne Carson op Antigone van Sophocles.
Een tekst die voor Ivo van Hove aanleiding was om Anne Carson te vragen een vertaling te maken van het stuk waarin hij Juliette Binoche de titelrol zou laten spelen.
Een leven lang spiegelde Katharina Mercedes Donker zich aan Medea. Zestien was ze toen ze het stuk voor het eerst zag:
‘Davids, classicus van de kleurloze studeerkamersoort, bereidde het stuk met ons voor. We moeten ons morele oordeel opschorten, zei hij, over een moeder die haar kinderen vermoordt.’
Ze liet daarna geen gelegenheid voorbij gaan om naar Medea te gaan kijken:
‘Die rare Griek loopt mij hele leven ver op de achtergrond de maat te slaan. Ik bezoek elke voorstelling van Medea waar ik weet van heb. Ze zijn allemaal anders, en allemaal hetzelfde. Wat blijft is het onbegrijpelijke. De les in verdriet en woede. Het gaat niet over de kwetsuur van ontrouw maar over die van ongelijkheid, vreemdeling zijn.’
Katharina Mercedes Donker heeft een leven moeite moeten doen om zich te ontworstelen aan het milieu waaruit zij afkomstig is. Griekse tragedies bleken daarbij een handig hulpmiddel, want omdat – zoals Nelleke Noordervliet het in Zomergasten zei: ‘in de tragedies essentiële vragen gesteld worden, hebben ze ons nog steeds iets te zeggen’.
Dat haar – dat van het personage Katharina Mercedes Donker – verhaal eindigt met Antigone en niet met Medea is bij nader in zien niet zo raar. In Antigone staat de tegenstelling tussen wetten en geweten centraal. In de ‘meditatieve slotfase’ van haar leven aanbeland is haar strijd gestreden, en kan Katharina Mercedes Donker zich concentreren op waar het in de leven werkelijk om gaat.
Leave a Reply