Walk Through Walls heet het levensverhaal van Marina Abramović. Ze heeft in haar leven geleerd om mentaal en fysiek grenzen te overschrijden. Geen zee is haar te hoog. Achter die mentaliteit zitten een jeugd, een regime en een visie op performancekunst. In Walk Through Walls: een memoir verschaft Marina Abramović met hulp James Kaplan inzicht in haar leven en werk. In hoe haar leven en werk met elkaar verbonden zijn.
James Kaplan: zijn naam staat op de titelpagina, maar welke rol de romancier, journalist en biograaf precies speelde, is niet duidelijk. In haar dankwoord noemt Marina Abramović hem als eerste:
‘Ik zou niet alleen door muren heen kunnen lopen.
Als eerste wil ik graag mijn diepste dankbaarheid betuigen aan James Kaplan. Hij heeft een oneindig aantal uren naar mij geluisterd en me geholpen mijn verhaal te vertellen. Hij wilde mijn leven dolgraag doorgronden, wat me zeer heeft ontroerd.’
(vertaling: Petra C. van der Eerden)
Ik vermoed dat hij iets is tussen co-auteur en ghostwriter in.
Ook Herta Müller schreef Mijn vaderland, een appelpit niet alleen. Mijn vaderland, een appelpit is de weerslag van gesprekken die Angelika Klammer met Herta Müller voerde. Zo staat het ook – min of meer – op de titelpagina: Mijn vaderland, een appelpit: een gesprek met Angelika Klammer, en in de verantwoording:
‘De gesprekken voor dit boek zijn gevoerd in december 2013 en januari 2014 in Berlijn; toegevoegd zijn, in bewerkte vorm, belangrijke passages over Ademschommel uit een gesprek dat in augustus 2009 in Berlijn plaatsvond en onder de titel “Wie lange bleibt man eitel?” verschenen in Volltext. Zeitschrift für Literatur, 4/2009.’
(vertaling: Ria van Hengel)
De vorm lijkt niets aan duidelijkheid over te laten: er worden vragen gesteld, er worden antwoorden gegeven. Wie formuleerde de antwoorden? Als Angelika Klammer tijdens de gesprekken de rol van interviewer had, ligt het voor de hand te denken dat zij daar verantwoordelijk voor is, en dat Herta Müller gevraagd is haar goedkeuring te geven aan de manier waarop haar woorden weergegeven zijn. Maar de antwoorden zijn zo zorgvuldig opgetekend en bevatten zoveel meer dan alleen het antwoord op de gestelde vraag dat het helemaal niet uitgesloten is dat Herta Müller meer gedaan heeft dan alleen antwoord gegeven tijdens de gesprekken zelf.
En dus is ook in Mijn vaderland, een appelpit niet duidelijk in hoeverre degene die het leven leeft dat beschreven wordt verantwoordelijk is voor de tekst.
—
Ik begon in Mijn vaderland, een appelpit: een gesprek niet lang nadat ik Walk Through Walls: een memoir uit had. Na het lezen van Walk Through Walls begreep ik Marina Abramović beter. Walk Through Walls legt de fundamenten van haar kunst bloot en plaatst afzonderlijke werken in de context van een oeuvre dat ontstaat aan de hand van duidelijke opvattingen over kunst in het algemeen en performance art in het bijzonder.
Hoeveel Marina Abramović ook meegemaakt heeft, hoe confronterend de kunst die daaruit ontstaat ook is en hoe groot haar inspanningen zijn om de kunstvorm waarin zij excelleert te verdedigen en van auteursrechtelijke zekerheid te voorzien, ik werd niet geraakt door het verhaal zoals dat in Walk Through Walls is opgetekend. En ik wist toen ik het boek dichtsloeg niet precies waarom niet.
En toen begon ik dus in Mijn vaderland, een appelpit: een gesprek. Vrijwel vanaf het begin heeft Herta Müller mij in haar greep.
—
Toen begreep ik wat ik in Walk Through Walls het meeste miste: taal. In Walk Through Walls gaat het om het verhaal. Dat verhaal wordt op de meest logische manier verteld, namelijk chronologisch. Om de taal lijkt Marina Abramović zich niet of nauwelijks te bekommeren. Ik kan me niet voorstellen dat er veel geschaafd is aan zinnen.
In Mijn vaderland, een appelpit speelt taal een allesbepalende dubbelrol. Taal is het gereedschap waar Herta Müller mee werkt. Haar taal maakte haar een buitenstaander in haar land van herkomst. In Mijn vaderland, een appelpit is dan misschien niet over elk afzonderlijke woord even lang nagedacht, maar het effect dat taal sorteert zal voortdurend (op de achtergrond) aanwezig geweest zijn.
—
En toen vroeg ik me dus af hoe beide boeken tot stand gekomen waren. Hoe bepalend de ander geweest is.
Angelika Klammer is een professionele lezer (lees hier hoe zij tegen haar vak aankijkt) die het werk van Herta Müller door en door kent. Dat blijkt uit de vragen die ze stelt en uit de verbanden die aangebracht zijn tussen de vragen, de antwoorden, de ordening en het oeuvre.
James Kaplan mag dan geïnteresseerd zijn in Marina Abramović en haar en haar werk willen doorgronden, een stevige regie lijkt hij niet gevoerd te hebben. Of hij heeft doorgevraagd kun je uit Walk Through Walls niet afleiden, maar erg kritisch lijkt hij niet geweest te zijn. Hij heeft Abramović laten praten., maar op een bijzondere interesse in Abramović en haar werk heb ik hem niet kunnen betrappen.
—
Op zijn eigen site besteedt James Kaplan geen aandacht aan Walk Through Walls: a memoir. Frank Sinatra is zijn corebusiness.
Angelika Klammer publiceert het eerste hoofdstuk uit Mijn Vaderland, een appelpit (Mein Vaterland war ein Apfelkern) op haar site, en vertelt bij gelegenheid over de totstandkoming van het boek (zoals hier in het Literaturhaus Salzburg). Ook het interview waar het allemaal mee begon is op de site te lezen.
—
Ik kan geen conclusies trekken zolang ik niet weet welk aandeel James Kaplan en Angelika Klammer hadden in de totstandkoming van respectievelijk Walk Through Walls en Mijn vaderland, een appelpit. Maar ik denk nu al wel dat Marina Abramović baat had gehad bij een kompaan die zich wat nadrukkelijker als medeverantwoordelijk voor het eindresultaat had opgesteld. Met iemand die zich – al dan niet op de achtergrond – meer met de manier waarop het verhaal verteld wordt bemoeid had. Met iemand die zoals Angelika Klammer in elk geval een heft in handen had genomen.
Walk Through Walls: een memoir
Marina Abramović en James Kaplan (vertaling: Petra C. van der Eerden)
Amsterdam : Nijgh & Van Ditmar, 2016
ISBN 978-90-388-0195-7
Mijn vaderland, een appelpit: een gesprek met Angelika Klammer
Herta Müller (vertaling: Ria van Hengel)
Amsterdam : De Geus, 2016
ISBN 978-90-445- 3557-0
Leave a Reply