Mata Hari: ook iemand die het met de waarheid niet zo nauw nam

Dat alternative facts eigenlijk van alle tijden zijn, zou je door de aandacht die er sinds de verkiezing van Donald Trump tot 45^e president van de Verenigde Staten van Amerika is gekozen wordt gericht op het verdraaien van feiten bijna vergeten.

Mata Hari had er namelijk ook een handje van. Blijkt uit de eerste alinea van de net verschenen biografie van Pat Shipman Femme fatale: liefde, leugens en het geheime leven van Mata Hari:

‘Het belangrijkste dat men over Margaretha Zelle moet weten, is dat ze van mannen hield. Het meest cruciale dat men over haar moet weten, is dat ze niet van de waarheid hield. Als het haar uitkwam vertelde ze de waarheid. Als dat niet zo was, of als ze de waarheid saai vond, dan bedacht ze wat men vriendelijk alternatieve waarheden kan noemen en, minder vriendelijk, leugens. Voor haar scheen de gewenste waarheid altijd belangrijker dan de feitelijke waarheid. Tegen de tijd dat ze zichzelf in Mata Hari had getransformeerd, was ze enorm bedreven in het naar haar believen vormen van de wereld.’

(vertaling: Robert Junius)

Hoewel ik niet speciaal geïnteresseerd ben in de dit jaar honderd jaar geleden overleden Friezin, ben ik wel nieuwsgierig naar deze biografie. Waarschijnlijk omdat ik er al ooit een over Margaretha Zelle / Mata Hari gelezen heb: Mata Hari: de waarheid achter een legende (1975) van Jan Brokken. Ik heb het voor de gelegenheid uit de kast gehaald.

Ook Jan Brokken heeft het in de openingsalinea over het spel dat het onderwerp van zijn studie speelde met de werkelijkheid:

‘Eén keer in haar leven heeft Mata Hari zich werkelijk blootgegeven. Heeft zij haar fantasie niet de vrije loop laten gaan. Vertelde zij niet over India, waar ze opgegroeid zou zijn, maar over Friesland, waar ze geboren is. Dagdroomde zij niet van hindoestaanse tempels waar priesters haar de heilige dansen leerden, maar sprake zij over het mislukte huwelijk met MacLeod en de ellendige jaren in Nederlands-Indië. Eén keer maakte zij van haar vader geen baron of kolonel of brahmapriester, maar beschreef zij het karakter van de mislukte hoeden- en pettenverkoper die Adam Zelle was. Eén keer heeft zij tegenover een journalist geen idiote verzinsels uitgekraaid maar heeft zij een eerlijk verhaal weggegeven over Margaretha Geertruida Zelle, het Leeuwardense meisje dat onder de schuilnaam Mata Hari aan het begin van deze eeuw Parijs, en dat betekende toen de wereld, veroverde met haar hindoestaanse dansen.’

Waarna Jan Brokken de tekst van dat interview laat volgen. Een prachtig interview. Een interview dat representatief is voor de interviews zoals Jan Brokken ze jarenlang maakte.

Jan Brokken wilde met Mata Hari: de waarheid achter een legende

‘van Mata Hari weer de persoon maken die zij was: een groot artieste in het Mooie Tijdperk. Haar spionage-activiteiten waren slechts een uitvloeisel van het intense en luxueuze leven dat zij in la belle époque leidde’.

Pat Shipman maakt zich, zegt ze in haar voorwoord, hard voor de waarheid, al moet zij toegeven dat in het geval van Mata Hari ‘de waarheid een hoogst veranderlijke, verraderlijke wind’ is.