Is ‘In het buitengebied’ van Adriaan van Dis wel een ‘roman in verhalen’?

‘Totaal iets anders dan de voorgaande boeken’, zo vat Paul de Leeuw aan het eind van het gesprek in DWDD waarbij hij als tafelheer optreedt zijn voorlopige oordeel over In het buitengebied: roman in verhalen  van Adriaan van Dis samen. Paul de Leeuw heeft In het buitengebied: roman in verhalen nog niet helemaal uit.

Wie Adriaan van Dis vereenzelvigt met autobiografisch proza waarin zijn ouders een prominente rol spelen, zal het met Paul de Leeuw eens zijn. In het buitengebied is nauwelijks te vergelijken met bijvoorbeeld Nathan Sid, Indische duinen, Familieziek of Ik kom terug.

Fans van die als autobiografisch proza bestempelde romans zullen zich tijdens het lezen van In het buitengebied: roman in verhalen door Adriaan van Dis op het verkeerde been gezet voelen. Gaat dit nu wel of niet over de schrijver zelf… Is hij ik? Als niet dan zal literatuur voor hen nooit meer hetzelfde zijn.

Ik hoop dat deze lezers de lol inzien van de opmerking waarmee Adriaan van Dis In het buitengebied besluit:

‘Niet alle verbeelding is autobiografisch, daarom lijkt het me nuttig te benadrukken dat ik niet woon waar de ik van In het buitengebied woont. Hij lijkt op me, dat is waar, en hij zegt dat ie boeken geschreven heeft, maar veel van zijn hebbelijkheden zijn mij vreemd. Ik heb trouwens ook geen aambeien.’

Zelf worstel ik ook met In het buitengebied: roman in verhalen, maar mijn geworstel heeft niets met het autobiografische gehalte van In het buitengebied te maken. Adriaan van Dis is een verzinner, die heel geloofwaardig de suggestie weet te wekken dat alles precies zo gebeurd is als hij het heeft opgeschreven. Dat geldt voor In het buitengebied: roman in verhalen, maar ook – sorry – voor Nathan Sid, Indische duinen, Familieziek en Ik kom terug. Geloof hem dus niet op zijn woord (behalve als hij zegt: ‘Niet alle verbeelding is autobiografisch’).

—

Waar ik mee worstel is de manier waarop In het buitengebied : roman in verhalen gepresenteerd wordt. Ik ben er – ondanks de lassen: Binnenstem en de passen op de ‘plaas’ – nog niet van overtuigd dat het een ‘roman in verhalen’ is.

In het buitengebied: roman in verhalen doet me denken aan de Van Dis uit de tijd dat ik zijn Faits Divers en bijdragen aan het Zaterdags Bijvoegsel uit de krant knipte. Ik verbeeld me bovendien oude bekenden tegen te komen en die parade van personages belemmert het zicht op wat In het buitengebied beoogt te zijn. Voorlopig voel ik alleen die verwantschap en omring ik me met zijn oeuvre op zoek naar bewijzen.

Veel concrete aanwijzingen levert dat bladeren niet op. Ze zijn het natuurlijk allemaal net niet. Van Dis kijkt wel uit. Maar ze – de personages aan wie Van Dis verhalen wijdt: Ronnie, Rivka, Claire, Victor en hun entourages; Akiko en Werner zijn een ander verhaal – zijn wel dezelfde weg gegaan als ‘het musse(n)jong’ (Casablanca: schetsen en verhalen), Susan Courtland (Palmwijn), Cathérine (Tikkop), Para en Alfredo (In Afrika).

Ooit kruisten ‘zij’ – ze waren toen nog mensen van vlees en bloed – het pad van Adriaan van Dis. Hij ontfermde zich over hen. Waar zij ophouden en hij begint, doet er in de literatuur niet toe.

—

Ik laat los dat In het buitengebied: een roman in verhalen een ontmoetingsplek is van al eerder tot personages getransformeerde passanten in de hoop dat het geheel daardoor de kans krijgt meer te zijn dan de som van de afzonderlijke delen.

Dan rest mij nog een hobbel. Doen alsof ik niet gelezen heb dat Adriaan van Dis ze laat opdraven om het tegenwicht te bieden aan het alleen zijn van zijn sombere, naar de dood verlangende, ik, en daarbij en passant ook nog een beeld schetst van een veranderend Nederland. Ook die nogal dwingende leesaanwijzing kleurde mijn kijk op In het buitengebied: roman in verhalen.

—

Loslaten en opnieuw beginnen dus. Om vervolgens te constateren dat In het buitengebied een in alle opzichten vintage Van Dis is vol personages die hij aan de zelfkant van het leven tegen het lijf liep. Personages met wie hij compassie heeft, maar waar hij net zo makkelijk de spot mee drijft. Personages die maar moeten zien hoe ze het hoofd boven water houden en personages die zichzelf en het (liefdadigheids)werk dat zij doen veel te serieus nemen. Personages die zowel spiegels als zelfportretten zijn.

Heel erg Van Dis is dat het ook over de actualiteit gaat. Over vluchtelingen. Over robotisering. Over (sociale) ongelijkheid. Over schone schijn.

En dan zijn er nog die kleine constanten. Het poetsen. Het helen. De dingen. De vader. De moeder. Werner.

—

Maar wat had ik graag nog meer Van Dis gezien. De Van Dis zoals hij in de intermezzi zijn ik body geeft en tot zijn recht laat komen. Want in Akiko, Ronnie, Rivka, Claire en Victor moet die ik hun luidruchtige gezelschap dulden. Waardoor zijn vertwijfeling zich minder manifesteert. Goed voor hem, maar minder goed voor de roman die In het buitengebied wat meer had mogen zijn.

In het buitengebied
Adriaan van Dis
Amsterdam : AtlasContact, 2017
ISBN 978-90-254-4927-8