Recensie: De kuur – Emily Kocken

En groupe de toverberg op

‘Hij deed zijn best om een goede vader te zijn.’

Dat is de laatste zin van het hoofdstuk dat vooraf gaat aan de drie delen waaruit De kuur van Emily Kocken bestaat. Hij is Yves. Yves Altman, zakenman en vader van vier. Twee uit het eerste, en twee uit een tweede huwelijk. En allemaal wonen ze bij hem. En allemaal kennen ze De toverberg van Thomas Mann. Yves heeft het ze met de paplepel ingegoten, zoals ook hij het door zijn vader voorgeschoteld kreeg.

Yves Altman is onder de indruk van het succesverhaal dat de carrière van de schrijver van De toverberg is. Ook al zadelde hij zijn kinderen op met een ziekelijke onzekerheid, waar geen kuur voor was.

En dan volgt die zin: ‘Hij deed zijn best om een goede vader te zijn.’

Die vader heeft bedacht dat hij zijn zestigste verjaardag met het hele gezin (incl. nieuwe geliefde, maar haar wil hij voor zijn kinderen zo lang mogelijk verborgen houden) gaat vieren in Davos op de toverberg. Een voornemen dat de jaloezie bij zijn ex-en doet ontvlammen, en het gezin op scherp zet. Terwijl dat gezin zonder die reis in het verschiet al uitgesproken genoeg is. Want de kinderen Altman – drie zonen (Brie, Jean en Kick) en een dochter (Billy), die uit vrije wil bij hun vader bleven wonen (zo luidt het in de officiële verklaring) – hebben zelf ideeën over hun toekomst en de manier waarop zij hun leven in willen richten.

Yves Altman heeft het scenario van de reis al helemaal in zijn hoofd, maar laat zijn kinderen in de waan dat ze gezamenlijk af zullen reizen. Hij weet het uiteindelijk zo te regelen dat zowel zijn kinderen als zijn geliefde alvast gaan en in Davos met elkaar, met de berg, het hotel en het dienstdoende personeel geconfronteerd worden. Ze moeten maar proberen de omstandigheden naar hun hand te zetten. Daar op de berg raken ze uit de ban van het boek en zijn ze gedwongen zich te gedragen.

Yves zelf blijkt verplichtingen te hebben die maken dat hij op zijn verjaardag in Davos moet zijn.

—

Moet je De toverberg van Thomas Mann gelezen hebben om De kuur van Emily Kocken op waarde te schatten? Moet je thuis zijn in de familie Mann en de vergelijking kunnen maken tussen de Manns en de Altmans?

Natuurlijk hielden die vragen mij tijdens het lezen bezig. De citaten uit De toverberg kun je niet over het hoofd zien. Die zijn cursief gezet. Er wordt naar Thomas Mann, zijn leven en zijn werk, verwezen. Dat zijn de verbanden die voor de hand liggen. Maar Emily Kocken legt ook op een diepere laag relaties. Maar gaat zij ook zo ver dat ze haar personages op Thomas en zijn kinderen – Erika, Klaus, Golo, Monika, Elisabeth en Michael – laat lijken? Neemt zij thema’s en motieven over uit De toverberg?

Het zijn relevante vragen. Maar of de antwoorden van invloed zijn op de waardering van De kuur…

Ik pakte Der Zauberberg uit de kast. Begon in De familie Mann van Tilmann Lahme. En liet het daar uiteindelijk bij.

—

Zonder De toverberg zou De kuur er niet geweest zijn (zonder dat boek zou Emily Kocken zelfs geen schrijver geworden zijn, lees de rubriek De omslag in Trouw), maar het heeft geen zin om beide boeken te vergelijken. Om Emily Kocken met Thomas Mann te vergelijken. Niet omdat de kans groot is dat de vergelijking in het voordeel van Thomas Mann en De toverberg uitvalt, maar omdat De kuur net als De toverberg een autonoom kunstwerk is. Net als Thomas Mann maakt Emily Kocken gebruik van wat ze weet. Dat levert twee keer een interessante roman op. Wie wil puzzelen, is daartoe natuurlijk van harte uitgenodigd, maar het is ook mogelijk om De kuur op zijn eigen merites te beoordelen, zonder de relatie met De toverberg en de familie Mann te negeren, want daar speelt Emily Kocken natuurlijk mee.

—

Om te beginnen: De kuur is een roman met veel invalshoeken. Een roman waarin niet alleen mensen – Yves Altman en zijn hele (ex-)entourage – maar ook ‘dingen’ – een raam in het huis op de Muzenbrug, stoom, het behang in een lift en de geesten van de toverberg – een, zij het voornamelijk alwetende, stem krijgen en tot (zelf)reflectie in staat blijken (en dan wordt er ook nog op een gentiana nivalis en de Altmantafel ingezoomd).
Zonder het te benadrukken schetst Emily Kocken de complexe karakters van haar personages, en maakt ze duidelijk hoe ambigu de onderlinge verhoudingen zijn. Hoe wankel de bondjes die gesloten worden.
Terwijl het doen, laten en denken van de afzonderlijke personages steekhoudend is. Ze zijn rond en tonen karakter, worstelen met zichzelf en met wat sociaal en maatschappelijk voorgeschreven is.

Emily Kocken ontleent veel aan De toverberg: er wordt uit geciteerd en in het spoor van gereisd, Manns personages komen in gesprekken voor en Yves Altman doet alsof hij net zo’n succesverhaal is als de Tovenaar (en hij hoopt ook nog dat hij er in zal slagen een betere vader te zijn dan Thomas Mann volgens de overlevering was). Ze is dus onmiskenbaar schatplichtig aan het boek dat voor Yves Altman een Bijbel is en het keurslijf waarin hij zijn gezin als pater familias dwingt, maar ze durft los te laten en te variëren op thema’s.

Door haar personages tegelijk met de cast en de crew van La giovinezza / Youth, de film van Paolo Sorrenti – Paolo Sorrentino, die in La Grande Bellezza, voor die film kreeg hij een Oscar, hetzelfde doet als Emily Kocken in De kuur: voortborduren op een voorbeeld, in het geval van Sorrentino was dat Federico Fellini’s La dolce vita – op de berg te laten verblijven, en ook nog eens in het verkeerde hotel, relativeert ze de Toverberg-cultus waar Yves Altman door haar schuld mee behept is.

Ook aan het andere motief in De toverberg – naast een plaats speelt de tijd (en vooral het ongemerkt verstrijken ervan) een belangrijke rol in de roman – geeft ze een draai. Tot het moment waarop hij te kennen geeft zijn verjaardag in Davos te willen vieren, heeft Yves Altman gedraald, de tijd gerekt, het juiste moment afgewacht, van de reis naar de mythische plek afgezien (daarom zijn zijn ex-en jaloers: zij zijn nooit in Davos geweest, en ze willen niet dat de een wel en de ander het doel nu eindelijk wel bereikt). Eenmaal in Davos lijkt de tijd er voor Barbara, Brie, Jean, Kick en Billy niet toe te doen. Ze belanden in een decor. In een door De toverberg verdeelde gemeenschap. Waarna de tijd alsnog alle kanten op gaat bewegen en alles in een stroomversnelling raakt, er groteske situaties ontstaan maar er ook veel van schouders afvalt.

De kuur speelt net als De toverberg in een roerige tijd, en die turbulentie is te voelen. Emily Kocken laat   actualiteit toe in haar verhaal. In de vorm van kleine verwijzingen waardoor de roman onmiskenbaar in het nu speelt. Maar ook de hele context en de keuzes waarvoor de personages zich gesteld zien zijn uitermate eigentijds.

—

Dat De kuur niet zonder De toverberg kan, is een feit. Maar je hoeft De toverberg niet gelezen te hebben en je hoeft ook de familie Mann niet van haver tot gort te kennen om van de roman van Emily Kocken te genieten. Voorwaarden zijn wel volledige overgave aan het verhaal en blind vertrouwen in de schrijfster.
Emily Kocken creëert namelijk een eigen universum waarin haar personages door schade en schande wijs worden. Ontwaken uit een droom en ontdekken waar en wie zij zijn en waartoe werkelijk in staat. Uiteindelijk gaat De kuur niet over De toverberg, Thomas Mann of zijn kinderen. Het is een roman over volwassen worden en loskomen van opgelegd pandoer. Over verwachtingen (wekken) en daar niet aan (willen/kunnen) voldoen.

Emily Kocken typeert raak. Legt haar personages veel en klare taal in de mond. Geeft blijk van belezenheid (en dan heb ik het niet eens over De toverberg). Weet hoe ze moet schakelen tussen vloeiende verhalen en stokkende gedachten. Schuwt het langs randjes scheren niet. Ook  niet als het om decadentie gaat. Laat haar personages kennen.

De kuur is niet opbeurend, maar ondanks het bizarre van de onderneming en het dwingende karakter van de vader, een verhaal dat meervoudig perspectief biedt.

De kuur
Emily Kocken
Amsterdam : Querido, 2017
ISBN 978-90-214-0611-4