Een uur geleden sloeg ik De moord op Commendatore. Deel 1: Een Idea verschijnt van Haruki Murakami dicht. Ik heb het uit. Maar mag ik het daarmee ook rekenen tot de in 2017 gelezen boeken? Want het is eigenlijk maar een half boek. Tijdens het Murakami Weekend in het tweede weekend van januari verschijnt het tweede deel. Auke Hulst onthield zich vanwege het halve boek voorlopig nog van commentaar. Hij vond het te voorbarig om nu al iets van De moord op Commendatore te vinden, en daar kan ik me veel bij voorstellen. Haruki Murakami laat alle opties open, kondigt een heel turbulente zondag aan en eindigt het eerste deel van zijn roman met een paginalang citaat uit Revolt in Treblinka van Samuel Willenberg. Hoe de proloog in het verhaal past is nog helemaal niet duidelijk.
Het is niet gezegd dat de verhaallijnen in tweede deel, dat Metaforen verschuiven heet, allemaal even netjes worden afgehecht. Als dat niet gebeurt, past dat in het patroon dat zich in het oeuvre van Murakami aftekent.
Formeel heb ik De moord op Commendatore niet uit, maar dat is de ‘schuld’ van de uitgever die net als in het geval van 1Q84 het Japanse uitgeefschema volgt. Maar De moord op Commendatore is niet het enige boek dat ik half uit meeneem naar het nieuwe jaar. Dat geldt ook voor Eleonora en de liefde van Pim Wiersinga, Ons soort mensen van Juli Zeh, Femme fatale: liefde, leugens en het geheime leven van Mata Hari van Pat Shipman, Verder en verder van Lev Rubinstein, Reis naar het einde van António Lobo Antunes, De vrouw met het rode haar van Orhan Pamuk, De dagen van Leopold Mangelmann: een keuze uit de archieven van Arnon Grunberg en De vos van Dubravka Ugrešić. In al die gevallen treft de uitgever en auteur geen enkele blaam. Dat het lezen stokte, lag geheel en al aan mij.
Eleonora en de liefde van Pim Wiersinga
Het jaar 2017 startte zoals 2016 eindigde: vals. Daardoor belandde een aantal schrijvers tussen wal en schip. Ik begon in hun boeken voordat… Daarna kon ik de concentratie om te lezen even niet opbrengen. Het eerste boek waar ik dit jaar in strandde was Eleonora en de liefde van Pim Wiersinga. Wiersinga heeft zijn personages geïntroduceerd, en het is duidelijk dat het niet goed kan blijven gaan tussen de jonge troubadour Thomas en Eleonora van Aquitanië die hem onder haar hoede heeft genomen.
Wiersinga heeft de lijnen waarlangs Eleonora en de liefde – dat aanvankelijk overigens Eleonora en de dood zou gaan heten – zorgvuldig uitgezet en de structuur van de roman tekent zich inmiddels af. De keuze om Eleonora geheime kronieken te laten schrijven en die ontboezemingen als intermezzi in te voegen in de chronologie van het verhaal is een gelukkige. Zij krijgt er een menselijk gezicht door en Wiersinga hoeft zich niet alleen maar aan historische feiten te houden. Zijn vrijheid is echter beperkt: wat hij uit hoofd en hart van zijn op een historische figuur gebaseerd personage opdiept moet stroken met de middeleeuwse tijdgeest. Tot nu toe gaat dat goed.
Eleonora en de liefde
Pim Wiersinga
Haarlem : In de Knipscheer, 2016
ISBN 978-90-6265-910-4
Ons soort mensen van Juli Zeh
Aan Ons soort mensen van Juli Zeh begon ik toen deze roman genomineerd werd voor de Europese Literatuurprijs. Ik vloog door de eerste 250 bladzijden en leerde al een groot deel van de bewoners uit Unterleuten kennen. Sommigen wonen er al generaties, anderen hebben zich er nog niet zo lang geleden om hen moverende redenen gevestigd. Als de ongerepte staat van het dorp in het geding is – er bestaan plannen er een groot windmolenpark aan te leggen – komen er diverse belangen op het spel te staan waardoor de onderlinge verhoudingen gaan schuiven.
Complexe materie – in literaire, maatschappelijke en juridische zin – is Juli Zeh wel toevertrouwd. Zij kan als het moet snel tot de kern komen, maar in Ons soort mensen neemt ze de tijd en geeft ze de tien vertellende personages de ruimte om hun zienswijze te geven en zichzelf te positioneren.
Of het windmolenpark er wel of niet gaat komen, doet er op het punt waar ik aanbeland ben (nog) niet toe. Voorlopig is van een eensgezind optrekken tegen een gemeenschappelijke vijand nog geen sprake. Haast lijkt Juli Zeh niet te hebben, misschien dat ik Ons soort mensen daarom niet in een ruk uitgelezen heb. Terwijl ik Juli Zeh graag lees.
Ons soort mensen
Juli Zeh (vertaling: Annemarie Vlaming)
Amsterdam : Ambo | Anthos, 2016
ISBN 978-90-263-3466-5
Femme fatale: liefde, leugens en het geheime leven van Mata Hari van Pat Shipman
Ik was van plan om met het oog op de herdenking van de honderdste sterfdag van Margaretha Geertruida Zelle / Mata Hari een aantal boeken over haar te lezen. Na De spion van Paulo Coelho dat ik voor Zuca-Magazine, onlinetijdschrift voor Portugeestalige literatuur, las, begon ik in het veelgeprezen Femme fatale: liefde, leugens en het geheime leven van Mata Hari van Pat Shipman. Coelho trekt in twijfel of Mata Hari wel een dubbelspion was en schreef – zich baserend op informatie uit het dossier van de Britse inlichtingendienst – daar een roman over.
Pat Shipman documenteerde zich ook zorgvuldig en legt in haar boek de nadruk op het slechte huwelijk van Margaretha Zelle en Rudolf MacLeod en de invloed die hun onderlinge twisten hadden op de gezondheid van hun kinderen, maar ook op de keuzes die Margaretha Zelle door het stuklopen van haar huwelijk gedwongen was te maken. Shipman zoomt te veel in op punten waarop ze haar gelijk wil halen, waardoor van een echte biografie geen sprake is en Femme fatale ook iets drammerigs heeft.
Ik gaf uiteindelijk de voorkeur aan de herziene en bijgewerkte druk van het boek dat Jan Brokken over Mata Hari schreef, dat nu Mata Hari: de ware en de legende heet, maar oorspronkelijk in 1975 als Mata Hari: de waarheid achter een legende verscheen. Literaire non-fictie bestond nog niet toen die eerste druk verscheen, maar Jan Brokken liet ook toen al zien dat hij met inachtneming van journalistieke uitgangspunten van feiten een heel goed verhaal kan maken.
Femme fatale: liefde, leugens en het geheime leven van Mata Hari
Pat Shipman (vertaling: Robert Junius)
Amsterdam : Arbeiderspers, 2017
ISBN 978-90-295-1152-0
Mata Hari: de ware en de legende
Jan Brokken
Amsterdam : Olympus, 2017 (herziene en bijgewerkte uitgave)
ISBN 978-90-467-0647-3
Verder en verder van Lev Rubinstein
Met het werk van de Russische dichter Lev Rubinstein maakte ik kennis tijdens Poetry International 2015. Het was een genot om naar hem te luisteren. Zijn taal verstond ik niet, maar dat was misschien wel een voordeel. Ik stond niet stil bij wat hij zei, maar ging mee in ritme en klank. Zoals dat eigenlijk hoort bij poëzie. Als je alleen maar luistert, valt op hoe vaak hij woorden herhaalt en hoe die herhalingen de toon zetten.
Pas halverwege 2017 verscheen een eerste uitgave van zijn werk in het Nederlands. Ik lees het gretig, maar kan niet zeggen dat ik Verder en verder al uit heb. Aan de betekenis van de gedichten ben ik bijvoorbeeld nog niet toe. En waar Lev Rubinstein in de literatuurgeschiedenis van zijn land staat, daar heb ik me nog niet uitgebreid mee beziggehouden. Voorlopig heb ik genoeg aan zijn taal. Aan zijn zinnen en zijn woorden. Die op hun beurt naar andere zinnen en woorden verwijzen.
Verder en verder
Lev Rubinstein (vertaling: Nina Targan Mouravi)
Amsterdam : Pegasus, 2017
ISBN 978-90-6134-4061-1
Reis naar het einde van António Lobo Antunes
Reis naar het einde van António Lobo Antunes was een van de boeken die ik meenam toen ik afgelopen najaar naar Portugal ging. Een mooie aanleiding/gelegenheid om deze roman van een van de grote hedendaagse Portugese schrijvers eindelijk te lezen.
Ik werd er niet vrolijk van. De man die in Reis naar het einde uit de Algarve vertrekt om in de buurt van Lissabon uit te komen, heeft het nodige meegemaakt en naarmate zijn reis vordert klonteren de herinneringen aan zijn jeugd, zijn diensttijd in Angola en zijn cliënten steeds meer samen tot een brok tekst.
Ik word er niet vrolijk van, maar ik vind het prachtig. De taal van António Lobo Antunes is een fuik. Nog ongeveer honderd bladzijden te gaan. Ik leg Reis naar het einde steeds vaker even weg om op adem te komen.
Reis naar het einde
António Lobo Antunes (vertaling: Harrie Lemmens)
Amsterdam : Ambo | Anthos, 2016
ISBN 978-90-263-3618-8
De vrouw met het rode haar van Orhan Pamuk
Ik moest en zou onmiddellijk nadat het boek uit was in De vrouw met het rode haar van Orhan Pamuk beginnen. Ik dacht dat ik het wel even tussendoor zou kunnen lezen. Het oogde vergeleken met eerder werk van Orhan Pamuk overzichtelijk en behapbaar. Maar dat viel tegen. Want hoewel Pamuk zich in De vrouw met het rode haar qua taal inhoudt, leent zijn stijl zich niet voor oppervlakkig lezen. Daar komt zijn intertekstualiteit vervolgens bij. En dan is er nog het feit dat wat hij schrijft westers oogt, maar Pamuk ontleent wat hij schrijft uiteindelijk aan een culturele context.
Veel eerder dan ik had gedacht doet de vrouw met het rode haar haar intrede. Dat was het moment om even pas op de plaats te maken. Ik ben nog niet aan haar toe. Ik ben nog te veel bezig met het lokaliseren van de plaats van handeling. Dat zou er op kunnen wijzen dat het verhaal mij nog niet in zijn greep heeft. Ook doorzie ik de leerling-puttengraver nog niet voldoende.
Ik gun mezelf een herkansing en begin opnieuw als De vrouw met het rode haar niet hoeft te concurreren met een ander boek.
De vrouw met het rode haar
Orhan Pamuk (vertaling: Hanneke van der Heijden)
Amsterdam : De Bezige Bij, 2017
ISBN 978-90-234-6711-3
De dagen van Leopold Mangelmann: een keuze uit de archieven van Arnon Grunberg
De dagen van Leopold Mangelmann: een keuze uit de archieven van Arnon Grunberg is geen boek om in een ruk uit te lezen. Daarvoor is de inhoud te divers. Daarvoor is de verleiding en de behoefte om te zoeken naar al eerder gepubliceerd werk van Arnon Grunberg te groot. Want de verhalen, brieven, toneelstukken, gedichten en die ene roman – Woord dat God schuimbekkend afwees – die Vic van de Reijt opdiepte uit dozen in het ouderlijk huis van Arnon Grunberg zijn het werk van iemand met een bijna maniakale schrijfdrift. In dit vroege werk liggen de thematiek, toon en productiviteit van een inmiddels gearriveerde schrijver besloten. Niet alles is als zelfstandige tekst even geslaagd, en ook niet alles is even ongepubliceerd, maar in deze context worden de verbanden duidelijk.
Ik ben inmiddels toe aan de brieven en verheug me op het toneelwerk. Helaas ontbreekt Koningin Frambozenrood, het stuk waarmee de zeventienjarige Grunberg een toneelschrijfwedstrijd van Toneelgroep Amsterdam won. Ik knipte het bericht uit de krant, omdat ik benieuwd was of we ooit nog iets van die jongen zouden horen.
De dagen van Leopold Mangelmann: een keuze uit de archieven van Arnon Grunberg
Arnon Grunberg (samenstelling: Vic van de Reijt)
Amsterdam : Nijgh & Van Ditmar, 2017
ISBN 978-90-388-0065-3
De vos van Dubravka Ugrešić
Toen ik begon in De vos van Dubravka Ugrešić weigerde ik te geloven dat het om een roman ging. Weliswaar staat dat op de cover (niet op de titelpagina), maar ik meende op basis van het begin met literaire non-fictie van doen te hebben. Inmiddels ben ik daar niet zo zeker meer van en doet het er ook niet meer toe. Tot nu toe overtuigt Dubravka Ugrešić. Ze heeft het over leven en schrijven. Het is een zelfverzekerde zoektocht met hindernissen. Gaandeweg krijg ik het idee dat De vos het antwoord is op alles dat er de afgelopen tijd gezegd is over feit versus fictie. Alleen weet ik nog niet precies hoe. Zoals ik ook niet weet hoe Dubravka Ugrešić van hot naar her springt zonder de grote lijnen uit het oog te verliezen. Want De vos is tegelijk een heel concreet – als het om door (historische) omstandigheden ingegeven verplaatsingen gaat – en een behoorlijk abstract boek – als het gaat om de metaforische vos. Terwijl juist die in staat is allerlei ideeën en ervaringen met elkaar te verbinden.
De vos
Dubravka Ugrešić (vertaling: Roel Schuyt)
Amsterdam : Nijgh & Van Ditmar, 2017
ISBN 978-90-388-0265-7
Leave a Reply