De foto op het omslag van De blinde fotograaf: leven en werk van Hannes Wallrafen komt me niet alleen bekend voor, ik ken haar ook van een ander omslag. De schimmel die over de tafel springt siert ook het boek dat Marja Pruis over Patricia de Martelaere schreef: Als je weg bent. Toen al vroeg ik me af hoe zij gemaakt is. Hoe dat paard in die huiskamer terechtkwam.
Nu weet ik het. In het autobiografische De blinde fotograaf: leven en werk van Hannes Wallrafen beschrijft de fotograaf die de foto maakte – Hannes Wallrafen – niet alleen hoe zijn wereld veranderde toen hij op latere leeftijd – hij was 53 – blind werd, maar voorziet hij de keuzes die hij op artistiek gebied maakte van achtergronden. Wallrafen was belangrijk voor de ontwikkeling van de documentaire fotografie in Nederland. De foto’s die hij maakte waren het visuele eindresultaat van vragen die hij zichzelf stelde. Zo ook die van die schimmel die over een tafel sprong:
‘Ik heb eens een schimmel gefotografeerd, springend over een tafel in een woonkamer. Ik had deze schimmel tijdens zijn sprong bevroren door middel van flitslicht. Had ik met deze sluitersnelheid uitsluitend bij bestaand licht gefotografeerd, dan had je slechts een veeg gezien, niets anders. Deze foto maakte ik in 1992. Destijds was ik geïntrigeerd door het verschijnsel tijd. Hoe is het moment van het “nu” in een foto te vangen? In dat opzicht was ik de schimmel dankbaar. Hij was dankzij zijn ongelofelijke snelheid en kracht uitermate geschikt voor de tijdsaanduiding. Een vijfhonderdste van een seconde later kijk je weer tegen een woonkamer aan waar geen schimmel te zien is. Een ander belangrijk element voor mij was de vraag naar de waarneming. Kijken naar een foto is met een onmiddellijke blik iets waarnemen en je dan opeens de vraag stellen: heb ik hier nou goed naar gekeken? Wat heb ik nou gezien? Een schimmel die springt, natuurlijk, dat kan. Maar een schimmel die in een woonkamer over een tafel springt… Kijk ik wel goed?
De woonkamer had ik in mijn Amsterdamse atelier als decor voorbereid. Met dit decor – een tafel met een Vietnamees tafelkleed, twee stoelen, een oude Bijbel – en mijn fotoapparatuur vertrok ik naar de manege van mijn zus in Duitsland. Hier bouwde ik aan de rand van de bak met zand de woonkamer op. Vandaar dat het goedkope tafelkleed op de foto enige onregelmatigheden vertoont.’
Zijn blindheid zit het kunstenaarschap van Hannes Wallrafen niet in de weg. Hij vindt zichzelf opnieuw uit en wordt ‘audiograaf’, geluidskunstenaar. Hij moet opnieuw leren luisteren om te begrijpen wat wel en wat niet werkt. Het duurt even voordat hij begrijpt waarom wie blind geboren of op jonge leeftijd blind geworden is totaal andere eisen stelt aan installaties waar wat te horen is. Er gaat een wereld voor hem open.
In De blinde fotograaf gaat het meer over het werk dan over het leven van Hannes Wallrafen. Althans voor zover het om een chronogisch geordende feitelijke weergave van dat leven gaat. Want geëngageerd als Hannes Wallrafen als fotograaf was en als geluidskunstenaar is, valt wat hij maakt samen met wie hij is.
Leave a Reply