Een brug, sciencefiction en een rijk op zijn retour

Een beetje misleidend is de titel van de bijdrage van Hanneke van der Heijden aan Standplaats Istanbul: lange lijnen in de cultuurgeschiedenis van Turkije wel, want Sciencefiction bij de Osmanen biedt geen uitputtend overzicht van het genre in een periode in de Turkse geschiedenis dat het schrijven van romans nog geen gewoonte was.

Jules Verne komt weliswaar in het verhaal voor:

‘Een Turkse vertaling van Een reis om de wereld in tachtig dagen lag al in 1875 in de Istanbulse boekhandels, slechts drie jaar nadat het boek in Frankrijk was uitgebracht. Vernes sciencefictionroman behoorde tot de allereerste Franse boeken die de Osmanen konden lezen’,

maar eigenlijk gaat Sciencefiction bij de Osmanen voor een belangrijk deel over een niet-gerealiseerde futuristische hangbrug over de Bosporus. Toen Ferdinand Arnodin in 1900 zijn ontwerp presenteerde, was de techniek nog onvoldoende gevorderd om de brug te kunnen bouwen.
Uit de romans van Jules Verne – het bleef niet bij een vertaling van Een reis om de wereld in tachtig dagen – putten de Osmanen moed: wellicht zou de ijle droom van een vaste oeververbinding in de toekomst toch werkelijkheid worden.

Osmaanse schrijvers begonnen aan het eind van de negentiende eeuw in navolging van Jules Verne sciencefiction – ‘technische romans’ – te schrijven. Het Osmaanse Rijk raakte wat in het slop, de romans maakte deel uit van een moderniseringsproject:

‘Als het land zijn achterstand in de exacte wetenschappen en technologie maar zou inlopen, zou ook de politieke en economische ontwikkeling van het land wel een impuls krijgen, en kon de algehele achterstand ten opzichte van de westerse wereld ongedaan worden gemaakt, konden misschien zelfs de rollen weer worden omgedraaid. Het westerse heden werd een spiegel voor de Osmaanse dag van morgen.’

Ondanks hun gedeelde fascinatie voor technologie hingen de Osmaanse sciencefictionschrijvers verschillende ideologieën aan, die zichtbaar worden in de wijzen waarop vragen over de invloed van de technische ontwikkelingen op de toekomst van de (islamitische) samenleving werden beantwoord, dus:

‘Een roman over de toekomst is uiteindelijk een roman over politiek.’