Recensie: Lanny – Max Porter

Een sprookje om in te geloven

Lanny begon als een gedicht, dat er al was voordat Verdriet is het ding met veren zich aandiende. In dat gedicht over de relatie tussen een oude man en een jongetje ‘experimenteerde’ Max Porter met het repeteren van woorden en zinnen. Na Verdriet is het ding met veren vroeg Max Porter, die zichzelf niet als een dichter ziet, zich af wat hij met de tekst kon. Hoe hij die tekst – die zich manifesteerde als een liederencyclus, en zich misschien wel het beste leende om hardop voor te lezen – nieuw leven in kon blazen.
Er was een tweede vraag die hem bezighield: hoe kan ik over Engeland schrijven, zonder in een klaagzang over de staat van het land te vervallen?

Het antwoord op beide vragen is Lanny. Lanny speelt zich af in een dorpje onder de rook van Londen. Nog niet zo lang geleden vormden de bewoners een hechte gemeenschap . Dat was voordat de forensen en de boze buitenwereld tot het dorp doordrongen. Dat was toen de natuur nog geheimen had.

Indringers

Lanny is nog niet zo lang geleden met zijn ouders in het dorp komen wonen. Zijn vader werkt in de City en heeft zo zijn redenen om nu eens de ene dan weer de andere trein naar huis te nemen. Zijn moeder is een actrice, maar schrijft nu aan een spannend boek vol gruwelijke passages waarvan ze liever niet heeft dat die haar zoon onder ogen komen. Lanny is een schuchter, dromerig, vroegwijs kind, dat de wereld zingend en vragend tegemoet treedt. Hij is het liefst buiten, waar hij zijn eigen wereld vorm kan geven. Dat is althans de indruk die de lezer krijgt, want Lanny zelf wordt niets gevraagd: wat hij doet en wat hij zegt, wordt opgetekend door anderen. Door zijn vader, door zijn moeder en door beeldend kunstenaar Pete – ook een buitenstaander – die hem leert tekenen.

Tegenover deze nieuwelingen in het dorp staat Dode Papa Scheurwortel, de fluïde, folkloristische  ‘verpersoonlijking’ van het ongrijpbare, het mystieke en het kwaad. Niets in het dorp ontgaat hem, hij hoort, ziet en voelt alles. Hij is overal bij. Hij vangt flarden op van wat er zoal gezegd wordt. Flarden die over de bladzijden uitgeschud worden in zinnen zonder samenhang. Dode Papa Scheurwortel herkent in Lanny een zielsverwant.

Een dorp in rep en roer

In het tweede deel van de roman is Lanny spoorloos verdwenen. Zijn moeder is de eerste die het merkt en naar hem op zoek gaat. Haar zoeken wordt beantwoord met vijandigheid. Max Porter laat een heel dorp aan het woord in een kakafonie van reacties. Dat dorp is in rep en roer. Iedereen draagt op zijn of haar manier een steentje bij, zodat feiten, geruchten, speculaties, meningen, gevoelens van angst, spijt, schuld en medeleven, en vooroordelen zich als een lopend vuurtje kunnen verspreiden.
Ondertussen wordt Pete verhoord en luistert Peggy of ze eindes hoort.

Onnadrukkelijk, zonder nodeloos sentiment, laat Max Porter in het tweede deel van zijn roman zien hoe er via vaste patronen gespeculeerd wordt als er iets gebeurt waardoor een gemeenschap ontwricht raakt.

Het einde

‘Endings are problematic things in novels’, antwoordt Max Porter op een vraag tijdens een van de interviews die hij vanwege het verschijnen van Lanny gaf. Dat antwoord sloeg gedeeltelijk op de gewaagde wijze waarop hij Lanny laat aflopen. Gewaagd, maar volgens de schrijver voldoende voorbereid om geloofwaardig te zijn.

Max Porter kiest voor een magisch-realistisch opmaat naar het einde. Lanny’s moeder, Lanny’vader en Pete worden naar het dorpshuis gelokt om daar één voor één ten overstaan van Dode Papa Scheurwortel hun voorgevoelens uit te spreken.

Door zich uit te spreken, lijkt de ban gebroken en is er ruimte om weer logisch na te denken en open te staan voor wat er in werkelijkheid gebeurd is.

De schrijver volgen

Het is verleidelijk om Dode Papa Scheurwortel te vergelijken met Kraai, die in Verdriet is het ding met veren de ‘personificatie’ van het gevoelde verdriet is. Kraai is degene op wie Vader zijn gedachten en gevoelens kan projecteren, zodat hij zijn zonen niet lastig hoeft te vallen met zijn verdriet.
Dode Papa Scheurwortel is een abstracter ‘personage’. Als ‘dorpsgeest’ vertegenwoordigt hij het onbewuste, de collectieve angsten en verlangens. Hij is ongrijpbaarder dan Kraai, niet alleen vanwege de vele gedaantes die hij aanneemt. Hij weet. Hij weet meer dan Kraai. Meer dan zijn tegenspelers. Meer dan de lezer.
Meer dan in Kraai moet je in Dode Papa Scheurwortel geloven. Zoals je in het verhaal moet geloven, want uiteindelijk is Lanny ook een sprookje. Een fantasievolle vertelling waaraan de lezer zich moet willen en kunnen overgeven.

Wat dat kunnen betreft komt Max Porter zijn lezer op veel punten tegemoet:
+ een heldere structuur: drie wat vorm en inhoud betreft duidelijk te onderscheiden delen;
+ klare en ritmische taal (wederom sprankelend vertaald door Saskia van der Lingen): Max Porter laat ieder personage spreken zoals het gebekt is (waardoor er een waar geroezemoes ontstaat);
+ herkenbare omstandigheden: een invasie van het platteland door mensen die de steden ontvluchten, waardoor gemeenschappen ontwricht raken;
+ een bruikbare tegenstelling: de macht van het collectief versus kwetsbaarheid van het individu,

maar uiteindelijk zit de essentie van Lanny in wat je niet al te letterlijk moet nemen en niet precies na kunt vertellen, en in wat zich aan de logica onttrekt. Daarin moet de lezer de schrijver na willen volgen en voelen, en moet hij er maar op vertrouwen dat die schrijver weet waar hij mee bezig is geweest.

(Lees ook dit interview op Hanta met Max Porter: ‘Ik wil dat alles in elkaar overvloeit. Dat is de essentie van mijn werk)

Lanny
Max Porter (vertaling: Saskia van der Lingen)
Amsterdam : De Bezige Bij, 2019
ISBN 978-94-031-5020-8