Misschien was een pamflet beter geweest. Een pamflet waarin kort en krachtig de stand van de literatuur aan de kaak gesteld wordt. Een pamflet waarin voorbeelden genoemd worden, maar de schrijver gedwongen is zich tot hoofdzaken te beperken. Zo’n pamflet zou Sander Bax wellicht behoed hebben voor het bewandelen van de zijpaden die afbreuk doen aan wat hij in De literatuur draait door: de schrijver in het mediatijdperk te melden heeft.
Hedendaagse mediacultuur
Bax, universitair hoofddocent literatuurwetenschap, cultuurgeschiedenis en vakdidactiek Nederlands aan de Universiteit van Tilburg, heeft absoluut een punt als hij in De literatuur draait door beschrijft hoe de literatuur en het werk van een schrijver veranderd zijn onder invloed van (de) media.
Sander Bax onderscheidt ‘drie regels van de hedendaagse mediacultuur’:
– succes genereert succes, waarbij succes een kwantitatieve grootheid is;
– het ‘echte’, het ‘intieme’ en het ‘waargebeurde’ spelen een dominante rol;
– om zich te kunnen mengen in het actuele, politieke – veelal populistische – debat mogen de opinie van de literaire schrijver en hetgeen hij in zijn roman beweert niet te ver uiteenlopen.
Van een literaire schrijver wordt, wil hij meetellen, verwacht dat hij zich als publiek figuur manifesteert. Dat die schrijver vervolgens bedrogen uitkomt als hij denkt uitgenodigd te zijn om op televisie over de inhoud van zijn boek te komen praten, is niet meer dan logisch. De wereld draait door is niet het enige programma waarin een schrijver als hij eenmaal aan tafel aangeschoven is openheid van zaken over zijn leven moet geven of van hem een visie op een actuele kwestie verwacht wordt.
Literatuur of wat daarvoor moet doorgaan
Met de analyse van Sander Bax is niets mis. Hij zet feiten op een rij en maakt daarmee duidelijk dat ‘literatuur’ geen geijkte eenheid of een kwaliteitskeurmerk is. Schrijvers die nu binnen het literaire spectrum vallen, moesten vroeger genoegen nemen met een plek in de b-divisie. Het onderscheid tussen literatuur en lectuur lijkt voorgoed verleden tijd.
Pijnlijk onontkoombaar is het dat in het huidige mediatijdperk niet alleen de buitenkant en de context veranderen, maar ook de inhoud. Wat voor literatuur moet doorgaan, is niet langer per definitie een autonome tekst. Fictie is geen voorwaarde meer en stijl geen nastrevenswaardig doel. Waar literatuur vroeger een verdichte versie van de werkelijkheid was, is het nu vooral een vereenvoudigde vorm van de werkelijkheid. Wat mij betreft is dit de meest zorgwekkende kant van de zaak.
Namen die tot de verbeelding spreken
Het is goed dat Sander Bax dat allemaal een keer op een rijtje zet. Dat hij voorbeelden nodig heeft om de ernst van de zaak te onderstrepen, spreekt voor zich. Dat hij bij het kiezen van zijn voorbeelden terugvalt op usual suspects als (in alfabetische volgorde) Abdelkader Benali, Maxim Februari, A.F. Th. van der Heijden, Kristien Hemmerrechts, Kluun, Herman Koch, Tom Lanoye, Joris Luyendijk, Saskia Noort, Griet Op de Beeck, , Connie Palmen, Ilja Leonard Pfeijffer, Anil Ramdas, Leon de Winter en Joost Zwagerman, is jammer.
Het zijn namen die tot de verbeelding spreken. Schrijvers die met elkaar gemeen hebben dat zij dankzij hun optreden in de media bekend en (on)geliefd zijn bij een groter publiek dan zij met alleen hun boeken bereikt zouden hebben. Maar niet alle auteurs worden even terecht aangehaald. Zonder de hoofdstukken over Luyendijk en Lanoye, die beiden een boek wijdden aan de graaicultuur, en Ramdas en Zwagerman, waarin Sander Bax er meer bijhaalt dan voor het maken van zijn punt nodig is, had De literatuur draait door even stevig gestaan.
Topje van een ijsberg
De schrijvers, want schrijvers zijn het, die Sander Bax wel terecht noemt (al is er tegen de uitwerking van onderdelen van zijn betoog in een aantal gevallen iets in te brengen) vertegenwoordigen echter slechts het topje van een ijsberg. Als het gaat over de verwording van de literatuur als gevolg van het heersende mediaklimaat is er een groot grijs gebied waarin relatief anonieme would-be auteurs opereren. Mensen die het op een ander terrein gemaakt hebben, daardoor verzekerd zijn van media-aandacht en zodoende voor uitgevers interessant zijn. Hun (niet zelden eenmalige) aandeel in de verwording, dan wel devaluatie van de literatuur, blijft on(der)belicht in De literatuur draait door. Terwijl zij degenen zijn die het meeste profiteren van het doordraaien van de literatuur in dit door media gedomineerde tijdperk.
Een pamflet was beter geweest
Met De literatuur draait door: de schrijver in het mediatijdperk schreef Sander Bax een gedegen studie over een zorgwekkende ontwikkeling. Dat laatste had wat mij betreft nog wel wat meer benadrukt mogen worden, inclusief de consequenties op de lange termijn.
Daarom denk ik dat een pamflet misschien toch beter geweest was. Dan had Sander Bax het minder wetenschappelijk hoeven aanpakken en misschien minder teruggegrepen op het materiaal dat vanwege zijn colleges al voorhanden was. Dan had hij het allemaal wat stelliger kunnen beweren.
Met een pamflet zou hij waarschijnlijk ook minder voor eigen parochie gepreekt hebben.
Leave a Reply