Naast Mother and Child (Divided) en God Alone Knows staat het er wat verloren bij, maar ik herken hem/haar onmiddellijk.
‘Er was een levensgroot bronzen beeld met afgebroken ledenmaten van een hermafrodiet. De plakken zeepokken zaten eraan vastgekoekt’:
zo heb ik hem/haar leren kennen. In Grand Hotel Europa van Ilja Leonard Pfeijffer. Toen hij deze Hermaphrodite van Damien Hirst zag, maakte het beeld deel uit van Treasures from the Wreck of the Unbelievable, een allerminst bescheiden tentoonstelling die parallel aan de Biënnale van Venetië geprogrammeerd stond:
‘Van de tentoonstelling Treasures from the Wreck of the Unbelievable kon je van alles zeggen, maar niet dat ze voorzichtig, ingetogen of terughoudend was. Alles was er extreem aan. Om te beginnen alleen de omvang al. De tentoonstelling bestond uit honderden werken en besloeg twee complete musea in Venetië: (…).’
Als je dat niet weet, kun je dat niet opmaken uit de tekst op het bordje dat het beeld begeleidt. Wie het wel weet, vraagt zich vooral af waar de rest is gebleven en of Treasures from the Wreck of the Unbelievable niet aan zeggingskracht en betekenis inboet nu Hermaphrodite (en waarschijnlijk nog veel meer beelden) uit de oorspronkelijke context gelicht zijn.
Als Ilja Leonard Pfeijffer in Grand Hotel Europa over de tentoonstelling schrijft, is dat niet voor het eerst. In december 2017 verscheen in NRC Handelsblad het essay Alles is gemaakt om kapot te gaan. Daarin gaat Ilja Leonard Pfeijffer uitgebreid in op wat Damien Hirst volgens hem duidelijk wil maken met Treasures from the Wreck of the Unbelievable:
‘Ik liep de zalen van Treasures from the Wreck of the Unbelievable binnen alsof ik een jongensboek opensloeg en ik werd daadwerkelijk meegesleept door het avontuur. Maar geleidelijk drong het besef tot me door dat ik oog in oog stond met de dood van onze cultuur en het einde van onze beschaving. Alles van waarde ligt met het patina van eeuwen overtrokken in het verleden. Hirst drukt ons met de neus op de feiten door ons een verzonnen verleden voor te schotelen. Als iets maar oud is, zetten we het in een museum. Maar we begrijpen niet dat we zelf in een museum leven en dat we niets produceren wat zal glimmen in de pronkzalen van de musea van de toekomst. In het breekbare, zuchtende, zinkende Venetië was Treasures from the Wreck of the Unbelievable de zwanenzang van het avondland. Een extreme, groteske, fantasievolle evocatie van ons werkelijke en gedroomde verleden, dat was het laatste, onherhaalbare grote gebaar.’
Nu ik dat in deze context herlees, zie ik enige verwantschap tussen Damien Hirst en Ilja Leonard Pfeijffer. Beiden schuwen het grote gebaar en de inzet van zware middelen niet. Beiden spelen een spel met echt en onecht, kunst en kitsch. En in dit specifieke geval: beiden wijzen op de kwetsbaarheid van heden, verleden en toekomst, al verschilt de wijze waarop zij – bij wijze van waarschuwing – het verleden exploiteren wezenlijk.
Het personage Ilja Leonard Pfeijffer laat zich bovendien inspireren door wat hij ziet:
‘Zo moet ik schrijven, dacht ik, in de geest van dit machtsvertoon, deze gulheid en dit plezier in het avontuur. Ik moet de klassieke vormen en zucht naar monumentale perfectie niet mijden uit angst om niet modern te lijken, maar de moed hebben om de tijd waarin ik leef te vatten in marmeren zinnen, bronzen woorden en beelden van goud, zilver en jade, en met de beste middelen en materialen uit het verleden een gedenkteken op te richten voor het nu. Groots moet het zijn, en overdadig, een overweldigende orgie van fantasie met de technische perfectie van de commercieelste kitsch. Ik moet (…)’
Waarna de op de door zijn alter ego voorgestelde wijze schrijvende schrijver Ilja Leonard Pfeijffer door deze en gene criticus en lezer aangesproken werd op zijn wel heel uitbundige stijl.
Overigens: de tekst van Alles is gemaakt om kapot te gaan haalde bijna ongewijzigd Grand Hotel Europa:
‘Ik liep de zalen van Treasures from the Wreck of the Unbelievable binnen alsof ik een jongensboek opensloeg en ik werd meegesleept door het avontuur. Maar geleidelijk aan drong het besef tot me door dat ik oog in oog stond met de dood van onze cultuur en het einde van onze beschaving. Alles van waarde ligt met het patina van eeuwen overtrokken in het verleden. Hirst drukt ons met de neus op de feiten door ons een verzonnen verleden voor te schotelen. Als iets maar oud is, zetten we het in een museum. Maar we begrijpen niet dat we zelf in een museum leven en dat we niets produceren wat zal glimmen in de pronkzalen van de musea van de toekomst. In het breekbare, zuchtende, zinkende Venetië was Treasures from the Wreck of the Unbelievable de zwanenzang van het Avondland. Een extreme, groteske, fantasievolle evocatie van ons werkelijke en gedroomde verleden, dat was het laatste, onherhaalbare grote gebaar.
“Dit moet je gebruiken voor je boek,” zei Clio. “Volgens mij is het relevant”. ’
Bovendien voegde Ilja Leonard Pfeijffer er nog de nodige informatie aan toe, waaronder beschrijvingen van een aantal in het oog springende beelden. Waaronder dus Hermaphrodite. Waardoor ik haar herkende toen ik die zaal vol dood en vergankelijkheid in het Astrup Fearnly Museet in Oslo betrad.
Leave a Reply