Een meemoeder die mama wordt
Pas toen ik de definitie van ‘nachtouders’* opgezocht had, begreep ik waarom de nieuwe roman van Saskia de Coster die titel draagt. Tot dat moment moest ik bij die titel vooral aan Julia en haar nachtpapa van Maria Gripe denken. Het boek las ik niet, maar de televisieserie herinner ik me. De nachtpapa uit die titel is de oppas die aanvankelijk zeer tegen de zin van Julia tijdens de afwezigheid van haar moeder – ze werkt in de verpleging en heeft altijd nachtdienst – voor haar komt zorgen. De vijandigheid van Julia slaat al gauw om. Ze kan het eigenlijk heel goed met nachtpapa Peter vinden. Maria Gripe laat de twee om en om verhalen over hun avonturen.
Niet-biologisch ouderschap
Het ‘nachtouders’ uit de titel van de roman van Saskia de Coster is alles behalve het gender-neutrale meervoud van de nachtpapa die in mijn hoofd zat toen ik aan Nachtouders begon. Die nachtouders zijn Saskia en Juli, sinds een jaar ouders van Saul. Ze staan op het punt om af te reizen naar het eiland waar Karl, de man die zijn sperma doneerde, opgroeide.
Het ouderschap valt Saskia zwaar. Zij is de niet-biologische moeder van Saul, en hoewel zij degene is op wiens voorspraak de keuze op Karl viel, lukt het haar niet om in haar nieuwe rol te groeien, zelfs niet om haar in haar rol te schikken. Haar twijfels doen haar ouderschap, haar relatie met Juli, de vriendschap met Karl en haar schrijverschap geen goed.
Dagelijkse beslommeringen
In Nachtouders kiest Saskia de Coster voor drie verschillende elkaar afwisselende vertelwijzen om het (on)geluk van Saskia zichtbaar en invoelbaar te maken. Van dag tot dag doet zij verslag van de reis naar en het verblijf op het hippie-eiland waar de familie van Karl woont. Ook Karl is voor de gelegenheid naar het eiland dat hij niet voor niets lang gemeden heeft teruggekeerd.
De familie, in het bijzonder mater familias Molly, omarmt het jonge gezin en ontfermt zich over de jongste telg. Terwijl Juli zich dit nieuwe familieverband min of meer laat aanleunen, voelt Saskia zich helemaal niet op haar plaats en behoorlijk in haar autonomie aangetast door de vastliggende patronen. onderlinge verhoudingen. Het zogenaamd vrijgevochten samenlevingsverband blijkt voor een groot deel schone schijn.
Naarmate er meer tijd verstrijkt – en er verstrijkt veel meer tijd dan Saskia zou willen, zij wil door naar Alaska, voor haar de eigenlijke bestemming van de reis – wordt duidelijk dat ook in deze familie geheimen bewaard worden en verhalen de ronde doen. Niet alles is zo rooskleurig als het lijkt.
In dit deel van de roman, dat vanwege het consciëntieus beschrijven van gebeurtenissen door zou kunnen gaan voor een dagboek, is Saskia één van de vele personages. Zij is de ik, maar lijkt ondanks dat in dit deel van de roman het minst nadrukkelijk aanwezig, omdat zij de gebeurtenissen niet lijkt te beïnvloeden en het verhaal niet wezenlijk naar haar hand zet.
Schrift
Als Saskia en in de derde persoon enkelvoud houdt Saskia tijdens de reis in een schrift bij wat haar opvalt en bezighoudt. Ze reflecteert op gebeurtenissen en ontwikkelingen onderweg en op het eiland, waarbij ze vooral probeert zichzelf in de context van die voor haar nog onwennige nieuwe werkelijkheid te plaatsen.
Haar eigen jeugd en haar relatie met haar ouders die hun dochter afwezen en haar gedrag afkeurden, blijken bepalende factoren in haar ontwikkeling. Dat al haar relatie(s) beïnvloed worden door die wankele basis verklaart voor een deel waarom ze zich zelden volledig en onvoorwaardelijk over kan geven aan wat haar ten deel valt.
Wat Saskia noteert, hadden verhaaltjes voor Saul moeten zijn. Verhaaltjes om de afstand tussen hem en haar te overbruggen, maar wat zij in haar schrift noteert is veel meer een zelfonderzoek. Pas als dat min of meer voltooid is, is ze gevoelig voor de signalen die er overduidelijk op wijzen dat ze meer is dan de niet-biologische moeder van Saul, maar ook echt zijn mama.
Nachtelijke dialogen
In bed maken Saskia en Juli de balans van de voorafgaande dag op. Het is de plek en het moment om onbespied, op elkaar aangewezen en ontslagen van ouderlijke plichten zorgen en twijfels uit te spreken, vragen te beantwoorden, inzichten te delen, onzekerheden weg wuiven.
De nachtelijke gesprekken tussen Saskia en Juli zijn door de schrijfster in de vorm van theaterdialogen gegoten, waardoor het lijkt alsof de rollen tussen de twee vastliggen en voor improviseren geen ruimte is.
Terwijl de twee elkaar juist daar en dan bezig zijn met zich opnieuw tot elkaar te verhouden.
Doordacht gecomponeerd
Saskia probeert zich in Nachtouders te verzoenen met haar moederschap, een ambitie die ze nooit gekoesterd heeft; ze heeft ingestemd met de rol uit liefde voor Juli die wel moeder wilde worden.
Saskia de Coster geeft haar daar verteltechnisch alle gelegenheid voor. Door tot drie keer toe van vertelperspectief te wisselen, biedt ze Saskia de kans om zich op verschillende manieren te verhouden tot haar nieuwe werkelijkheid. Ze helpt haar heden en verleden te ontrafelen en hoofd- en bijzaken te onderscheiden, maar maakt het Saskia daarmee ook niet makkelijk. Verjaagd uit haar comfortzone blijft er uiteindelijk weinig over om zich achter te verschuilen.
Ten volle benutte taal
Saskia de Coster heeft er geen geheim van gemaakt dat Nachtouders ook over haar eerste ervaringen als (niet-biologische) ouder gaat. Dat betekent niet dat haar roman het moet hebben van eventuele autobiografische elementen. Nachtouders is op de eerste plaats een doordacht gecomponeerde roman.
Het ligt misschien voor de hand om die roman vervolgens als de meest persoonlijke in het oeuvre van Saskia de Coster te betitelen. Dat mag zo zijn (ik kan dat niet beoordelen), maar het is ook (en dat weet ik wel) een roman waarin de schrijfster de taal ten volle benut om dingen duidelijk te maken. De dingen én de emoties én het onderhuidse. Terwijl de woorden zo voor de hand liggend lijken.
Nachtouders
Saskia de Coster
Amsterdam : Das Mag, 2019
ISBN 978-94-924786-7-2
Greta says
Nachtouders.
Zeer graag gelezen maar het einde is abrupt. Het boek is niet af. Het schreeuwt om een vervolg.