Raúl Zurita: de dichter die de Atacamawoestijn het uit laat schreeuwen

Terwijl ik tijdens Zomergasten kijk naar het fragment uit de documentaire Nostalgia de la Luz van Patricio Guzmán dat door Nina Jurna is gekozen om iets duidelijk te maken over het belang van het hebben van zekerheid over de (eigen) geschiedenis, kan ik niet anders dan aan Raúl Zurita denken.
In het door Nina Jurna gekozen fragment zoeken vrouwen ook zoveel jaar na dato in de Atacamawoestijn nog naar stoffelijke resten van daar gedumpte dierbaren, tegenstanders van het regime van Pinochet.

In het werk van de Chileense dichter Raúl Zurita speelt het landschap een belangrijke rol. ‘Het Chileense landschap is getuige van het geweld, maar het is geen stille getuige, geen onverstoorbare context. In de stranden uit Anteparaíso zijn gaten geslagen, ze vertonen wonden, de woestijn uit INRI schreeuwt, uit de hemel regent het ledematen’, schrijft zijn vertaalster Lisa Thunnissen in het nawoord van de bundel Dit is geen droom, dit is de zee, die een dwarsdoorsnede van Zurita’s niet mis te verstane poëzie bevat.

‘De woestijn uit INRI schreeuwt’, zegt Lisa Thunnissen Raúl Zurita na. De woestijn schreeuwt het uit. Hoe stiller de doden in hun tombes zijn, hoe nadrukkelijker de stenen zich laten horen.
Alleen jammer genoeg nog niet in het Nederlands. Ik las INRI in de vertaling van William Rowe. The Desert maakt onderdeel uit van de gedichten in de eerste afdeling (en daar is dit een fragment van):

Ik kon niet lezen zonder de breekbare Raúl Zurita te horen die zijn stem verheft om zijn woorden kracht bij te zetten. Ik was er in 2016 en 2019 bij toen hij dat tijdens Poetry International in Rotterdam deed.

Raúl Zurita schreef niet alleen over de woestijn, hij liet ook woorden in het landschap kerven. Ergens in de Atacamawoestijn staat: ‘Ni pena ni miedo’. Vier woorden die zich uitstrekken over een afstand van drie kilometer. ‘Geen schaamte geen angst’.

Nina Jurna constateert tijdens Zomergasten dat ‘het vaak de Latijns-Amerikaanse vrouwen zijn die blijven vechten en strijden om de waarheid te achterhalen en gerechtigheid te vinden’. Dat mag zo zijn, maar het zijn niet alleen de vrouwen. Raúl Zurita, die zelf niet ongeschonden uit de strijd tegen Pinochet kwam, is daar een levend bewijs van.