Soeverein zwerfster
The Namesake van Mira Nair (regie) en Sooni Taraporevala(script), met Irrfan Khan en Tabu in de rol van eerste generatie-immigranten die hun zoon opzadelen met de naam Gogol en daarmee met een geschiedenis die niet de zijne is, maakte nieuwsgierig naar de roman van Jhumpa Lahiri waarop de film gebaseerd was. Gogol en zijn ouders bleken de voorlopers te zijn van nog veel meer personages in het werk van Jhumpa Lahiri die moeten schipperen tussen verschillende culturen. Jhumpa Lahiri – geboren in Groot-Brittannië uit ouders die uit West-Bengalen kwamen, en opgegroeid in de Verenigde Staten van Amerika – weet zelf wat het is om een culturele kloof te moeten overbruggen en dat leverde geëngageerde romans en verhalen op over menselijk leed veroorzaakt door misverstanden en onbegrip.
Wonen en werken in een andere taal
In 2011 verhuisde Jhumpa Lahiri (met man en kinderen) naar Rome en landde ze in een taal waar ze lang daarvoor verliefd op geworden was. Waar ze in de Verenigd Staten aan begonnen was, het zich eigen maken van die taal, zette ze in Rome voort. Hoe dat, en het opgaan in een nieuwe cultuur, ging, beschrijft ze in Met andere woorden, dat ze in het Italiaans schreef. Wonen en werken in een andere taal, maakte van Jhumpa Lahiri een andere schrijfster, maar niet minder betrokken bij de wereld. De wereld speelt zich nu alleen dichter bij huis af. Ze schrijft nog steeds over buitenstaanders, maar wat het betekent om een buitenstaander te zijn, gaat niet per se meer over de culturele kloof tussen oost en west.
Het hier en het nu
In Met andere woorden was de ‘ik’ Jhumpa Lahiri zelf, in haar nieuwe roman Waar ik nu ben is de ‘ik’ een vrouw die zichzelf en haar omgeving onder de loep neemt. In korte hoofdstukken – de titels verwijzen naar de plaats waar de naamloze vrouw op dat moment is – geeft zij de lezer een inkijkje in haar leven dat weliswaar niet groots en meeslepend is, maar waarin wel het een en ander gebeurt en gebeurd is. Hoewel zij tijdens haar wandelingen door de stad heel wat bekenden tegenkomt, creëert de vrouw afstand. Ze registreert voornamelijk, ze wisselt weinig woorden met de mensen die haar pad kruisen (waaronder iemand die verdacht veel op Jhumpa Lahiri lijkt).
Haar zwerven is een ritueel struinen dat houvast biedt, haar behoedt voor een al te ver afglijden in het verleden. Ze klampt zich vast aan plaatsen en personen, terwijl zij de indruk wekt soeverein te zijn. Onafhankelijk. Een vrouw van de wereld. Maar ze is kwetsbaar en lang niet altijd zeker van haar zaak.
Waar ik nu ben heet een roman, maar kan ook omschreven worden als een verzameling heel precies geformuleerde miniatuurtjes. Naast ‘plaats’ speelt ‘tijd’ in die miniatuurtjes op subtiele wijze een belangrijke rol. Waar ik nu ben ademt een verstrijken van de tijd, terwijl die tijd voor de ‘ik’ in het verhaal stil lijkt te staan. De tijd dikt in tot een eeuwigdurend nu, waaruit geen ontsnappen mogelijk lijkt.
Op doorreis in het leven
De ‘ik’ in Waar ik nu ben is zich ervan bewust dat zij anders dan anderen niet in staat is om op te gaan in haar omgeving. Ze vraagt zich regelmatig af hoe dat komt. Een bevredigend antwoord heeft ze niet. Ze weet dat ze zichzelf zal moeten forceren om uit de vicieuze cirkel te ontsnappen:
‘Bestaat er een plaats waar we niet op doorreis zijn? Gedesoriënteerd, beduusd, verward, verloren, verdwaasd, verbijsterd, versuft, verslagen, verbouwereerd, verdwaald: in die familie van termen voel ik me thuis. Dat is dus mijn plek, de woorden die me op de wereld zetten.’
(vertaling: Manon Smits)
Vertrekken lijkt de enige optie. Ze laat waar ze was geordend achter, in de hoop… , maar eenmaal onderweg verzuimt ze de eerste de beste kans op echt contact te verzilveren en laat ze het leven opnieuw door haar vingers glippen.
Pijnlijk precies portret
Jhumpa Lahiri smeet ook toen ze nog in het Engels schreef niet met woorden, maar op een woord meer of minder keek ze niet. Het Italiaans heeft haar ingetogener gemaakt. Zelf zei ze daar anderhalf jaar geleden tegen Cressida Leyshon in een interview in The New Yorker dit over:
‘I think, see, and feel differently in Italian. I say things more simply but also more directly. And I tend to take more chances.’
Dat pakt voor Waar ik nu ben – haar fictiedebuut in het Italiaans, Met andere woorden en de kleren van het boek waren non-fictie – heel goed uit. Pijnlijk precies is haar portret van de vrouw die zichzelf laat kennen, terwijl ze in de veronderstelling verkeert slechts verslag te doen van haar dagelijkse beslommeringen.
Waar ik nu ben
Jhumpa Lahiri (vertaling: Manon Smits)
Amsterdam : AtlasContact, 2019
ISBN 978-90-254-5401-2
Leave a Reply