HANTA

Literatuur en meer

  • Home
  • Over Hanta
  • Contact
  • Privacy statement
  • Columns
  • Recensies
  • Beschouwingen
  • Blog
  • Meer
    • Liliane leest
    • Kettinglezen & rijgschrijven
    • Mediamoment
    • Sportzomers en -winters!
    • Zomergasten
    • Thuisblijfreizen
    • Bouke’s blues
    • Proza
    • Poëzie
You are here: Home / blog / Kan kunst zonder woorden?

Kan kunst zonder woorden?

13/12/2019 by Liliane Waanders Leave a Comment

‘Moeten Dèr Mouws gedichten worden toegelicht? Nee natuurlijk niet! Geen enkele dichter wil dat. Zo’n toelichting geeft immers aan dat er iets aan het gedicht mankeert: blijkbaar kan de lezer er pas van genieten als iemand anders dan de dichter, een frik, er van alles bij vertelt.’

Ik had die woorden van Jan Kuijper, uit het nawoord van Mijn taalorkest, de verzamelde gedichten van Johan Andreas dèr Mouw – door Kees ’t Hart, Marja Pruis en/of Joost de Vries uit de context gelicht en geselecteerd voor Schrijven is scheuren – nog maar net in mijn oren geknoopt, toen Julian Barnes er in zijn Joost Zwagerman Lezing – Hm, hé, ha: kunst en woorden, dat ‘Hm, hé, ha’ ontleende Julian Barnes aan Edgar Degas, die zei: ‘Woorden zijn overbodig: je zegt “hm, hé, ha”, en daarmee is alles gezegd’ – nog een schepje bovenop deed:

Blind lezen

‘Als schrijver bedenk ik weleens dat er in een ideale wereld helemaal niets tussen schrijver en lezer in zou staan: geen publiciteit of reclame, geen interviews met de auteur, geen foto’s van hem of haar, en vooral geen recensenten die een verkeerde voorstelling van zaken geven van een nieuw werk. Dan zou alles heel helder en eenvoudig zijn: het boek zou gewoon op een dag in de boekhandel verschijnen en via een of ander geheimzinnig maar vanzelfsprekend proces op eigen kracht zijn weg naar de lezers weten te vinden. Die lezers zouden op de eerste bladzijde beginnen, zonder ook maar iets over de inhoud van het boek te weten – behalve misschien de dingen die een enthousiaste vriend of vriendin erover heeft verteld. En dit alles uiteraard zonder enige negatieve invloed op de verkoopcijfers.’

(vertaling: Jelle Noorman)

Een kunstwerk kan volgens Jan Kuijper en Julian Barnes echt wel voor zichzelf spreken (al is Barnes zich bewust van het onmogelijke van het bovenstaande). Bovendien suggereert inmenging van een duider die het werk ontleedt of de maker bevraagt dat die maker precies weet wat hij tijdens het maken aan het doen is. En dat is heel vaak niet zo, benadrukt Julian Barnes, en met hem vele vakbroeders.

Gedichten toelichten

Zelfs de schrijver zelf heeft vaak maar weinig toe te voegen aan een werk dat hij gemaakt heeft. En volgens Jan Kuijper en de samenstellers van de scheurkalender zit wie een gedicht leest ook helemaal niet te wachten op een toelichtende verklaring:

‘We kennen toelichtingen maar al te goed. “De dichter schreef dit gedicht toen hij met vakantie in Italië was” staat dan in de recensies of in het nawoord. Of: “Deze gedichten kwamen tot stand na het overlijden van de moeder van de dichteres.” Vaak geven dichters dit soort toelichtingen zelf wanneer ze in het land voorlezen: “Ik schreef dit in een moeilijke periode van mijn leven.” Bah, daar hebben we als lezer en toehoorder uiteraard niets mee te maken! Speel niet de frik van je eigen werk. We komen voor je gedicht en niet voor je toelichting.’

Het klinkt logisch en vanzelfsprekend, maar ik ben het er niet mee eens. In elk geval niet helemaal. Natuurlijk gaat het om de kunst. Om het gedicht of de roman. Literatuur moet voor zichzelf kunnen spreken. Een gedicht of roman moet de kans krijgen om zonder tussenkomst van wie of wat dan ook tot de verbeelding van een lezer te spreken.

Maar het staat een schrijver ook vrij om te voorkomen dat zijn werk wordt misverstaan. Zelfs als hij zelf niet precies weet waar hij tijdens het maken mee bezig was, mag hij het voor zijn gedicht of roman opnemen. En het staat lezers vrij om zich te verdiepen in wat zij gelezen hebben.

Vanuit die overtuiging probeer ik regelmatig als moderator een intermediair te zijn tussen een schrijver, zijn werk en zijn publiek. Zolang het leven van de schrijver daarbij niet centraal staat, en het geen zoektocht wordt naar het autobiografische in het werk, kan het geen kwaad om literatuur van toelichtende woorden te voorzien.

Misschien ook interessant:

  1. Ballast. Overboord ermee.
  2. Kunst en catastrofes: Julian Barnes en Kenneth Goldsmith
  3. Julian Barnes beklaagt zich (met vooruitwerkende kracht)
  4. De kunst van het kort en krachtig samenvatten van een verhaal

Filed Under: blog Tagged With: Hm hé ha: kunst en woorden, Joost Zwagerman Lezing, Julian Barnes, Schrijven is scheuren

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Zoeken

  • Facebook
  • RSS
  • Twitter

Nieuwste berichten

  • Nikos Kazantzakis over de Franciscus in wiens sporen paus Franciscus treedt
  • De Inktaap 2.0
  • Recensie: Oever – Ludwig Volbeda
  • Poëzieweek 2025: ‘Mijn vader zegt entropie mijn moeder logica’ – Sasja Janssen
  • Poëzieweek 2025: ‘Kratermond’ – Sara Eelen

Spotlight

Auteurs

  • Liliane Waanders

Meest gelezen deze week

Tags

Abdelkader Benali Adriaan van Dis Arnon Grunberg beeldende kunst boek boeken boekenweek Cees Nooteboom column De wereld draait door dood dwdd film fotografie gedicht Ilja Leonard Pfeijffer Jan Brokken journalistiek K.Schippers kunst lezen literatuur Louise O. Fresco Marguerite Duras Oek de Jong Olympische Spelen Poetry International poëzie recensie roman Rotterdam schrijven sportzomer sportzomer 2012 sportzomer 2013 sportzomer 2014 stoïcijn tennissen Tour de France vertalen Virginia Woolf voetballen wielrennen William Shakespeare zomergasten

Zoeken

Volg Hanta

  • Facebook
  • RSS
  • Twitter

Hoofdmenu

  • Home
  • Over Hanta
  • Columns en beschouwingen
  • Recensies
  • Beschouwingen
  • Meer
  • Contact
  • Privacy statement

Rubrieken

  • Liliane leest
  • Kettinglezen & rijgschrijven
  • Mediamoment
  • Sportzomers en -winters!
  • Zomergasten
  • Thuisblijfreizen
  • Bouke’s blues
  • Proza
  • Poëzie

Net binnen

  • Nikos Kazantzakis over de Franciscus in wiens sporen paus Franciscus treedt
  • De Inktaap 2.0
  • Recensie: Oever – Ludwig Volbeda

Archief

Auteurs

  • Liliane Waanders

Copyright © 2025 · News Pro Theme on Genesis Framework · WordPress · Log in

Hanta gebruikt cookies. Omdat een blog runnen zonder nou eenmaal niet kan. Wilt u geen cookies, zie dan de instructies hier: Meer over cookies Ok, ik snap het
Privacy & Cookies
Necessary Always Enabled