Liliane leest… opdrachten die niet voor haar bedoeld zijn

Toen ik 21 werd, kreeg ik van vrienden van mijn ouders Het verstoorde leven: dagboek van Etty Hillesum, 1941-1943. Zij hadden er op gestaan mij bij die gelegenheid een boek cadeau te doen en nadrukkelijk gevraagd welk boek dat zou mogen zijn. Het dagboek van Etty Hillesum is een van de weinige boeken die ik heb waarin een speciaal voor mij geschreven opdracht staat:

Er zijn ogen-
blikken in het leven
Waarop de tijd.
Al was het maar heel even
Stil zou moeten staan.
Op je 21^e verjaardag

Als er al mensen zijn die het in de loop der jaren hebben aangedurfd op de bonnefooi een boek te kiezen om mij cadeau te doen – ik heb namelijk al een boek – dan lieten zij een opdracht voor de zekerheid achterwege. Dan kon het in elk geval nog geruild worden.

Bleek ik het boek nog niet te hebben en het in dankbaarheid te aanvaarden, dan kwam het vaak toch niet meer van die opdracht, omdat de gevers zich niet in staat voelden ter plekke iets passends te bedenken.

Omdat ik het me niet kon en kan veroorloven om alle boeken die ik begeer nieuw te kopen, is in de loop der jaren het aantal boeken dat eerst in de kast van een ander gestaan heeft, aanmerkelijk gegroeid. Sommige boeken getuigen nog van dat vorige bestaan. Er staan namen in geschreven, niet zelden vergezeld van de datum waarop het aan de collectie van die ander is toegevoegd. Soms staat er zelfs in waar het gekocht werd.

Wat inmiddels mijn exemplaar is van Virginia Woolf’s Women van Vanessa Curtis werd op 4 juli 2006 door iemand anders (naam bekend bij de redactie) gekocht op Sissinghurst. Voor mij zou dat – een boek gekocht op de plek waar het mee verbonden is (in Virginia Woolf’s Women staat natuurlijk een hoofdstuk over Vita Sackville-West en die woonde op Sissinghurst) – een reden zijn om het nooit meer weg te doen. Aan de Brideshead Revisited van Evelyn Waugh en The Canterbury Tales van Geoffrey Chaucer in mijn boekenkast is niet te zien dat ze respectievelijk vijftien kilometer ten noordoosten van York in Castle Howard – daar werd de televisieserie (en later ook de film) Brideshead Revisited opgenomen – en in een boekwinkel in Canterbury werden gekocht, maar ik weet het en daarom doe ik ze zolang ik leef niet weg.

Onder de door mij ‘geadopteerde’ boeken zijn er ook met een opdracht aan de oorspronkelijke eigenaar. Soms wil ik een boek zo graag hebben, dat ik het ondanks een dergelijke opdracht toch koop. ‘Van harte voor zusje! Ter herinnering aan zalig kunstzinnig, cultureel en culinair genieten!’ staat er in het exemplaar van El Greco: Demonikos Theotokopoulos 1900 dat ik na lang zoeken vond. Het zusje kreeg het voor haar 62^e verjaardag, dat schreef ze er zelf bij.

Ik kocht het vrij kort nadat het cadeau gedaan werd…

‘Voor .. en .. , die ook graag uit ’t peloton ontsnappen!’, schreef de schrijver – Jan Siebelink – tijdens een signeersessie (vermoed ik) in een exemplaar van zijn Eerlijke mannen op de fiets. En toch staat dat boek niet bij .. en .. (ook deze namen zijn bij de redactie bekend) in de kast, maar bij mij.

Wat is er met die twee – een man en een vrouw – gebeurd? Dat was mijn eerste gedachte. Pas later bedacht ik dat .. en .. misschien wel van fietsen, maar niet van lezen houden. Dat ze Eerlijke mannen op de fiets niet zelf kochten of het al hadden.

Maar dan nog: waarom deden ze dit door de schrijver gesigneerde exemplaar van de hand? Boeken eten geen brood. Een boek meer of minder…

Het is niet zonder gêne dat ik – soms pas na thuiskomst – kennis neem van een opdracht die voor een ander bedoeld zijn.

Een paar jaar geleden stond ik een vriendin bij die vanwege een op handen zijnde verhuizing haar boekenkasten op wilde schonen. Dat ging haar heel goed af. Het kostte haar weinig moeite om de helft van wat ze had weg te doen. Het was mijn taak om de afgedankte exemplaren te ontdoen van herleidbare eigendomskenmerken. Ik liet haar naam verdwijnen, weekte ex-librissen los en sneed titelpagina’s met opdracht uit het boek. Ik deed dat zo zorgvuldig mogelijk – de boeken moesten nog wel wat waard zijn voor de opkoper die bereid was de dozen af te voeren – maar het voelde als opzettelijk verminken.

Er komt een moment dat ik na moet denken over de bestemming van de boeken in mijn kast.

Zes jaar geleden geschreven voor De contrabas.