Meisje, maagd en martelares uit Domrémy
Lang geleden kwamen wij op weg naar onze vakantiebestemming door Domrémy. Ik weet bijna zeker dat ik toen nog niet wist wie Jeanne d’Arc was. Mijn ouders wel, want anders waren we vast niet in Domrémy gestopt.
Domrémy: daar werd Jeanne d’Arc geboren. Ik weet ook waar, al kan ik me toch niet herinneren dat ik die (na)middag voor de deur van haar huis stond. Ik herinner me alleen een etalage. Een etalage vol souvenirs. Ik keek mijn ogen uit. We kochten niets, alleen een ijsje. Toen het ijsje op was reden we weer verder.
Mijn vader en mijn moeder zullen me daar in de buurt van haar geboortehuis vast over Jehanne verteld hebben, maar dat zal zeker niet het hele verhaal zijn geweest. Dat las ik pas in Jeanne d’Arc: een boerenmeisje redt Frankrijk van Annet van Battum dat ik niet veel later gekregen moet hebben. Het was het eerste boek dat ik over Jeanne d’Arc las. Vorige week herlas ik het, in de aanloop naar 30 mei, de dag waarop Jeanne d’Arc in 1431 in Rouen op de brandstapel belandde.
Gedegen en historisch verantwoord
Jeanne d’Arc: een boerenmeisje redt Frankrijk is veel completer en complexer dan ik mij herinnerde. Annet van Battum beschrijft Jeanne’s jeugd in Domrémy aan de Maas dat het zwaar te verduren heeft; haar roeping en het optrekken naar Reims waar de dauphin tot koning gekroond zal worden, en het proces dat duidelijk maakt dat zij niet opgewassen is tegen degenen die het op haar gemunt hebben.
Hoewel Annet van Battum haar boek vanuit het nu – het nu van 1960 – schreef, de eerste zinnen zijn:
‘Het is 1425. De wereld zag er toen heel anders uit. Er waren nog geen vliegtuigen, geen treinen en geen auto’s. Over zulk soort dingen als fietsen had nog nooit iemand gedacht. Er waren nog geen machines: de boer zaaide, maaide en dorste met eigen hand. Er was geen radio, geen televisie, geen krant: het nieuws ging van mond tot mond en een ijlbode galoppeerde dagen en nachten achter elkaar door om een boodschap naar een andere stad te brengen. Er woonde veel minder mensen op de aarde en toch was de aarde even groot als nu. Alles was heel anders’,
en zich regelmatig rechtstreeks tot haar jeugdige lezers richt, doet zij geen concessies aan de loop van de geschiedenis. Ze baseert zich op gangbare bronnen en versimpelt de feiten niet. Terwijl ik me Jeanne d’Arc: een boerenmeisje redt Frankrijk herinnerde als een verhalend kinderboek, waarvan me vooral de passages waarin de stemmen zich tot Jeanne richten bijgebleven waren, herken ik nu in haar versie van het verhaal van de Maagd van Orléans wat ik later in versies van anderen zou lezen. Ik ben verrast door de vele details. Annet van Battum schreef een heel gedegen en historisch verantwoord boek.
De versie van Jeanne d’Arc: een boerenmeisje redt Frankrijk van Annet van Battum die ik nu lees, is niet de versie die ik cadeau kreeg. Die versie uit 1968 werd geïllustreerd door Reintje Venema, de eerste druk door Friso Henstra. Volgens mij waren de tekeningen van Reintje Venema zachter, zowel wat de techniek als de sfeer betreft. Controleren kan ik het niet. Dat exemplaar zit in een doos en op internet vind ik geen voorbeelden. Maar als het zo is, hebben die tekeningen misschien een stempel gedrukt op mijn toenmalige leesbeleving. Met de tekeningen van Friso Henstra heb ik niet zoveel, maar dat hoeft niet aan die tekeningen te liggen. Dat kan ook te maken hebben met mijn gewenning aan het lezen van boeken zonder plaatjes.
Disclaimer
Wat ik ook niet kan controleren omdat ik de versie uit 1968 niet bij de hand heb is of de tekst in de tussentijd gewijzigd is – de titel wel, het boek ging eenvoudigweg Jeanne d’Arc heten – en of de nieuwe uitgever het net als H. Ten Brink, uitgever van de Kern-pockets voor de jeugd, nodig vond om de tekst van Annet van Battum van deze disclaimer te voorzien:
‘Het zal de lezers van dit boek opvallen dat het leven van Jeanne d’Arc zich geheel afspeelt in wat wij nu een katholieke wereld noemen. Het is echter niet de bedoeling van de schrijfster geweest haar verhaal vanuit katholiek standpunt de behandelen.
In de middeleeuwen was er in Europa slechts één kerk en het gezag van kerk en staat was zo nauw met elkaar verweven, dat niemand zich straffeloos aan het gezag van de kerk kon onttrekken.
Daarmede is dus verklaard, dat in dit boek, dat in de middeleeuwen speelt, de godsdienst zo’n belangrijke plaats inneemt.’
Een disclaimer die mij nu uitermate vreemd voorkomt, maar mij toen waarschijnlijk niet zou zijn opgevallen (en als hij mij zou zijn opgevallen, zou ik naar het waarom van wat er staat hebben moeten raden). Maar goed, die tekst zal ook wel niet voor mij bedoeld geweest zijn, maar voor degene die het boek kocht en cadeau deed.
Ik – de ik die ik nu ben – denk: nogal wiedes dat het katholieke geloof in Jeanne d’Arc een belangrijke rol speelt. Daar draait het nou juist om.
Weinig variatie op het thema
Jeanne d’Arc van Annet van Battum was het eerste boek over Jeanne d’Arc dat ik las. Inmiddels heb ik een kleine verzameling. In bijna al die boeken wordt het verhaal op dezelfde manier verteld. De schrijvers volgen de chronologie. Tenzij ze het niet over de missie van het meisje hebben, maar focussen op een ‘detail’ zoals Michel Tournier in Gilles & Jeanne en Theo van Gogh en Guus Luijters in Maagd en moordenaar: een toneelspel in 1 bedrijf. In beide verhalen staat de boosaardige Gilles de Rais, die aan Jeanne’s zijde vocht voor de vrijheid van Frankrijk, centraal en is Jeanne d’Arc de aangever.
Wat voor de boeken geldt, geldt ook voor films. Ook die zijn bijna allemaal gebaseerd op historische feiten. Zelfs Jeanette, l’enfance de Jeanne d’Arc van Bruno Dumont, by far de meest wonderlijke verfilming van (een deel van) het verhaal.
En toch ben ik benieuwd naar het vervolg – Jeanne d’Arc – al denk ik dat ik wel weet hoe het af zal lopen.
Tour de Jeanne
Hoe graag ik dat ook gewild had: in Domrémy ben ik nooit meer geweest. Rouen en Orléans zag ik wel eens in de verte liggen. Daar zal het waarschijnlijk wel bij blijven.
Wel nam ik in de aanloop naar dit stuk de afgelopen dagen digitaal een kijkje in Domrémy. Ik wandelde zo goed en zo kwaad als dat kon door het dorp in de hoop het te herkennen. Ik had een heel ander dorp in gedachten. Een beschutter dorp, met veel meer bomen dan er nu staan. Maar hoe het geboortehuis van Jeanne, de kerk en het pand dat de souvenirwinkel zou kunnen zijn geweest ten opzichte van elkaar lagen, klopte wel zo ongeveer. Het ruiterstandbeeld dat ik mij meende te herinneren, kon ik niet vinden. Ook niet in de buurt van de basiliek die een paar kilometer verderop de plek markeert waar Jeanne haar stemmen zou hebben gehoord.
Waarschijnlijk is mijn beeld van Domrémy vooral bepaald door het boek van Annet van Battum. En gek genoeg kon ik me bij het zien van Jeanette, l’enfance de Jeanne d’Arc van Bruno Dumont heel goed voorstellen dat Domrémy en omgeving er zeshonderd jaar geleden zo uitzagen. In de loop van vijftig jaar zijn feit en fictie wat dat betreft dus behoorlijk naar elkaar toegegroeid.
Job says
Wie is Annet van Battum en kent zij Leendert van Battum, geboren 13-03-1878.
Ik ben zeer benieuwd?