Het volstaat niet om te zeggen dat er in Nevers opnamen gemaakt zijn voor Hiroshima mon amour, de film die Alain Resnais maakte op basis van het scenario en de dialogen van Marguerite Duras. De stad Nevers neemt in Hiroshima mon amour een minstens zo belangrijke plaats in als Hiroshima. Net als Hiroshima heeft Nevers een ‘oorlogsverleden’. Nevers is de stad van een verboden liefde, een liefde die de vrouw die ook in Hiroshima een liefde beleeft duur kwam te staan.
Daarom snijdt Alain Resnais in Hiroshima mon amour beelden van de twee steden door elkaar.
Het was de regisseur die om de scenarioschrijfster om twee locaties verzocht: ‘Ik had haar gezegd dat ik op verschillende tijdstippen twee verschillende handelingen wilde, waarvan één in Lyon tijdens de bezetting’, vertelde Resnais Laure Adler, de biografe van Marguerite Duras. Waarom het uiteindelijk Nevers werd? Een bijzondere band met de stad had Marguerite Duras volgens diverse mensen die haar leven en werk bestudeerden niet. Maar er wordt ook gesuggereerd dat ze de stad zou kunnen kennen omdat ze in 1947 François Mitterand bezocht die in de buurt woonde.
Wat Alain Resnais met de keuze voor twee contrasterende locaties voor ogen stond, tekent James Reid op in The Great French Films: ‘We contrast the immense, monstruous, incredible aspect of Hiroshima with the tiny little story of Nevers which to us is reflected through Hiroshima as the glimmer of a candle is magnified and reversed by a lens.’
(Dan is de keuze dus al Nevers gevallen. Elders zegt Resnais ook nog dit over de keuze voor Nevers: ‘Because it’s a beautiful name. More beautiful and rather funny when pronounced by a Japanese. Also because we knew that city’, maar wie ‘we’ is, wordt uit de context niet duidelijk.)
In haar biografie Marguerite Duras: biografie zegt Laure Adler wel iets over de functie van de scènes die in Nevers gesitueerd zijn:
‘Nevers in Hiroshima mon amour kan slechts worden begrepen vanuit Marguerites verlangen fragmenten uit haar eigen verleden te verklaren, en Resnais verstaat bewonderenswaardig de kunst haar verbeelding te verklanken en wonderbaarlijk in het verhaal op te nemen.’
(vertaling: Théo Buckinx)
Wat er precies gebeurd is in Nevers laten Marguerite Duras en Alain Resnais lang in het midden. Dat de herinneringen beslist niet zoet zijn, had de kijker kunnen weten als de ‘facultatieve’ zinnen de film gehaald hadden.
‘Facultatief:
[Nevers is een stad die me pijn doet.]
[Nevers is een stad waar ik niet meer van houd.]
[Nevers is een stad die me angst aanjaagt.]
Ze vervolgt, geheel opgaande in haar spel:
ZIJ: In Nevers ben ik jong geweest, jonger dan in heel mijn leven…
HIJ: Jong-zij-in-Ne-vers.
ZIJ: Ja. Jong zijn in Nevers. En verder ook, een keer, gek in Nevers.’
(vertaling: Jean A. Schalekamp)
En met ‘gek in Nevers’ kun je nog alle kanten uit.
‘Op een dag, vertelt ze hem, op een dag in NEVERS, is ze gek geweest. Gek van slechtheid. Ze vertelt het hem zoals ze ook zou zeggen dat ze op een keer, in NEVERS, een ogenblik van beslissend inzicht heeft gekend. Op dezelfde manier.
Of dit “voorval” in NEVERS haar huidige gedrag in HIROSHIMA verklaart, daar zegt ze niets van. Ze vertelt het voorval van NEVERS zoals ze een willekeurig vooral zou vertellen. Zonder de oorzaak ervan mee te delen.
Ze gaat weg. Ze heeft het besluit genomen hem niet terug te zien.
Maar ze zien elkaar wel terug’,
(vertaling: Jean A. Schalekamp)
zo omschrijft Marguerite Duras de situatie in de synopsis.
Het is dus een liefde die in tijden van oorlog niet geaccepteerd werd, waardoor ‘zij’ een trauma oploopt. Het is pas tijdens haar verblijf in Hiroshima, dat wat er voorviel aan de vergetelheid ontrukt wordt. ‘Hij’ is de eerste die hoort wat er precies gebeurd is. En hoe dat haar getekend heeft.
Marguerite Duras had geen idee hoe ze een scenario moest schrijven, en het ontbrak haar ook aan de tijd om zich die vaardigheid eigen te maken. De klus moest in zeven weken geklaard worden. Alain Resnais moedigde haar aan vooral zo te werk te gaan als het haar goeddunkt. Het is dan ook geen standaard-scenario dat Marguerite Duras aflevert – en blijft aanvullen tijdens het draaien, maar wel een tekst die zich kan meten met ander werk van Marguerite Duras. Ook in Hiroshima mon amour spelen het herinneren en het vergeten, de oorlog, het wankele evenwicht tussen dé geschiedenis en persoonlijke geschiedenissen, (het onmogelijke van) de liefde en het water een belangrijke rol. Ook typografisch ziet het scenario er uit zoals veel andere teksten – of het nu proza of theater is. En: bij Marguerite Duras mogen fragmenten binnen het grote geheel schitteren.
‘Eén dag zonder zijn ogen en ze sterft eraan.
Klein meisje van Nevers.
Klein straatmeisje van Nevers.
Eén dag zonder zijn handen en ze gelooft in het ongeluk, lief te hebben.
Klein meisje van niets.
Gestorven van liefde in Nevers.
Klein kaalgeschoren meisje van Nevers, vanavond geef ik je over aan de vergetelheid.
Armzalig liefdesverhaal.
Net als voor hem zal de vergetelheid bij je ogen beginnen.
Precies zo.
Dan, net als voor hem, zal de vergetelheid je stem bereiken.
Precies zo.
Dan, net als voor hem, zal het je geheel en al overwinnen, beetje bij beetje.
Je zult een lied worden.’
(vertaling: Jean A. Schalekamp)
De renners passeren Nevers na 92 kilometer fietsen. Tegen het einde van de etappe doen de renners nog een stad aan die ‘vereeuwigd’ is in de litertauur: Autun. Autun waar vertaler Martin de Haan woont als hij in Frankrijk is. Geen wonder dus dat hij Autun in zijn debuutroman Ramkoers een paar keer noemt.
Het schijnt overigens dat er voor Hiroshima mon amour ook in Autun gefilmd werd. Dat heb ik uit betrouwbare bron. Alain Vircondelet, één van haar biografen, schrijft het in Marguertite Duras: vértité et légendes. Photographies inédites. Collection Jean Mascolo.
Leave a Reply