Slordig, dacht ik aanvankelijk. Maar naarmate ik verder vorderde in Anomalie van Hervé Le Tellier begon het aantal fouten in de vertaling me enorm te storen. Fouten – variërend van ontbrekende (lid)woorden tot grammaticale fouten en verschrijvingen, met als absoluut dieptepunt ‘Hanna Arendt’- die voorkomen hadden kunnen worden als er in de eindfase voldoende tijd en aandacht besteed was aan het manuscript. Een winnaar van de Prix Goncourt verdient beter! Door die fouten vroeg ik mij vervolgens af of Andreas Dijkzeul wel ervaren genoeg is om de roman waarin Hervé Le Tellier bijna het complete register van literaire genres bespeelt te vertalen (al kan ik met alleen de vertaling in handen niet beoordelen hoe hij zich van zijn taak gekweten heeft).
Vooraf was ik verbaasd dat deze Hervé Le Tellier – in Frankrijk uitgegeven door Gallimard – bij Xander beland was, gaandeweg gunde ik hem nog nadrukkelijker een uitgever met een grotere literaire reputatie. Dan was er waarschijnlijk zorgvuldiger met zijn roman omgesprongen. Al weet ik ook wel dat uitgevers steeds minder investeren in de redactie en het redigeren van boeken.
En toen belandde ik in Anomalie bij de passage waar een persconferentie op het punt van beginnen staat. Een persconferentie ter ere van een auteur die bijna letterlijk uit de dood herrezen is, terwijl het boek dat hij vlak voor zijn dood mede door de omstandigheden een bestseller is geworden.
Vlak voor hij op moet, spreekt zijn uitgever hem moed in:
‘De inrichting van de zaal beangstigt hem: een verhoogd podium, een tafel, twee stoelen voor Clémence en hemzelf, en tegenover hen een honderdtal stoelen, allemaal bezet. Achter in de zaal staat een tiental camera’s te wachten.
“De internationale pers is er ook.” zegt Clémence. “Je boek komt volgende week bijna overal uit… Spoedvertalingen… Vaak wat onnauwkeurig…” ’
(vertaling: Andreas Dijkzeul)
Het zal toch niet? Is het mogelijk dat de uitgever deze passage indachtig de vertaler gevraagd heeft met opzet onnauwkeurig te zijn? Al dan niet op verzoek/in opdracht van Gallimard/Hervé Le Tellier.
En als dat zo is: wat blijft er dan nog over mijn kritiek op de Nederlandse uitgever en vertaler? Ik had het spel dat eventueel gespeeld wordt niet eerder dan op bladzijde 252 kunnen doorzien, en het aantal fouten was opmerkelijk groot, maar toch…
Schuldbewust vraag ik me nu ook af of ik net zo gemopperd zou hebben als Anomalie bij De Bezige Bij, de Arbeiderspers of Vleugels was verschenen, en vertaald door Martin de Haan, Kiki Coumans of Marijke Arijs?
Wat ik ook wil weten: als er van buitenlandse uitgevers en vertalers verwacht wordt dat ze fouten maken: mogen ze dan zelf bepalen welke fouten of is het de bedoeling dat iedereen dezelfde (soort) fouten maakt (en heet Hannah Arendt zelfs in de Duitse vertaling dan Hanna Arendt)?
Het zou wel een geniaal idee zijn: in Anomalie is alles mogelijk, en bovendien past in de filosofie van Oulipo (dat staat voor Ouvroir de littérature potentielle = ‘werkplaats voor potentiële literatuur’) waarvan Hervé Le Tellier de voorzitter is.
Jammer genoeg heb ik geen andere vertalingen bij de hand om een proef op de som te nemen en de pagina’s die ik via het internet vind, zijn niet representatief genoeg.
Kristoff Soete says
Beste,
Hierna laat ik u de review die ik achterliet op Goodreads na het lezen van Anomalie van Le Tellier en die ik u niet wilde onthouden.
4,1 ****: als liefhebber van dystopische romans, waar het “tabula rasa”-motief onvermijdelijk altijd in doorsijpelt, vond ik deze roman een leuke variatie op het daaraan verwante “what if”-thema. Een aantal personages worden gedupliceerd (geheel toevallig las ik voor dit boek “Split Second” van Douglas E Richards, waar er ook al personen werden gedupliceerd dat het een lieve lust was) en vervolgens geconfronteerd met “zichzelf” in een versie, die slechts een paar maanden van de “andere” verschilt. De roman belooft sf met literatuur en het thrillergenre te mengen en slaagt daar ook grotendeels in, alhoewel je geen “whodun(n)it” hoeft te verwachten. De roman staat bol van de referenties en verwijzingen naar zowel kunst als populaire cultuur (“Wachten op Godot” vertaald in het Klingon?). En ja, je bent blij als een kind als je er eentje thuis wijst, zonder eerst dokter Wiki te hebben moeten raadplegen. Maar het is literaire sf, het boeit en het raakt je. Ik las het boek in Nederlandse vertaling door Andreas Dijkzeul, wat in de context van deze review, niet onbelangrijk is. Want dan zijn daar in die vertaling bizar genoeg plots de fouten in het boek. Niet eentje, geen statistisch onwaarschijnlijke twee, maar zoveel (ik telde er minstens 11 en miste er zeker een gans deel) dat het dermate storend was, dat ik ze zelfs begon bij te houden (om een boze mail naar de uitgeverij te sturen). Laat ons eerlijk zijn: fouten – welke hun aard ook is- in een boek bevorderen niet onmiddellijk de “flow”. Van vervoegingsfouten (“ik wordt”, jawel), over woorden teveel en zuivere typo’s tot ontbrekende letters, die je in Laos brengen, in plaats van in Lagos (Nigeria). Het irriteert de geroutineerde lezer.
Al deze uitschuivers zijn dermate groot in aantal, dat er maar 3 hypotheses mogelijk zijn: (1) het boek werd amper geredigeerd in vertaling (wat zéér vreemd zou zijn voor een Prix Goncourt-winnaar), (ii) het boek werd geredigeerd door een gebrekkig AI-algoritme (vreemd dat men het werk van de machine niet nog eens zou checken) of (iii)- en dat lijkt het meest plausibele, hoewel ook onwaarschijnlijk – : (iii) de fouten werden gewoonweg opzettelijk gemaakt.
Dat dit best wel eens zou kunnen, leid ik af uit het feit dat voor de verklaring van de “anomalie” die zich voordoet in het boek, uiteindelijk ook de meest onwaarschijnlijke hypothese als meest aanvaardbaar naar voor wordt geschoven. Van spiegelen gesproken. De tekst bevat bovendien een aantal passages die daar een aanwijzing voor zijn: één van de personages, Victor Miesel, onsuccesvol schrijver en daarom vertaler om den brode, permitteert zich in het boek bij zijn vertaalwerk ook al eens een zinnetje te sluizen in zijn vertaling, dat niet in het oorspronkelijk manuscript staat:
“Sindsdien verbergt hij – een ernstige beroepsfout – korte fragmenten over de renbaan van Ascot of crème anglaise in zijn vertalingen.. In een verzameling artikelen van Gourevitch is hij met dit misdrijf begonnen. In de openingstekst [Russische titel in cyrillisch schrift volgt] …heeft hij de volgende zin opgenomen: “Vrijheid is geen “crème anglaise” op een chocoladecake, maar een recht”
Wat dan weer tegen deze these spreekt, is dat typo’s, woorden teveel, etc. wel heel ver staan van een taalkundig, correct zinnetje binnensmokkelen in een tekst.
Maar dan is er pagina 252, waar de uitgeefster van Victor Miesel wijst op het feit dat zijn laatste manuscript een hit is geworden en in allerijl werd vertaald: “Spoedvertalingen…vaak wat onnauwkeurig”…
Waardoor de argwaan over de opzettelijkheid van de fouten weer toeslaat.
En neen ik ben niet alleen.
Op https://www.hanta.nl/hanta/2021/12/27… wordt dezelfde these geopperd.
Als – en wie zal het zeggen – de fouten inderdaad opzettelijk werden gemaakt, dan is dat stof tot nadenken. Marketing stunt?
Of een opgestoken middenvinger naar de culturele “élite francaise” (denk aan Renaud’s “Les Bobo”) doordat de vertaalde versies van een oorspronkelijk origineel Franstalig werk een extra laag bevatten die het origineel per definitie niet kan/mag bevatten?
En dat dan beloond met een Prix Goncourt …Splendide n’est-ce pas?
P.S. eventuele fouten in deze review zijn evident (‘cheek in tongue’) er opzettelijk in gedropt.
Kristoff Soete
Martin de Haan says
Dat ziet er niet best uit… Ik gok toch gewoon op een wat slordige vertaler (deadlinestress? onderbetaling? waarschijnlijk allebei) en vooral een gebrek aan redactionele begeleiding.
SjoerdRoel says
Grappig, had vandaag na lezing van het boek een recensietje geplaatst bij het boek in het systeem van mijn bieb en daarin geklaagd over de wel 10 fouten in de vertaling. Nu gegoogeld op slechte ‘vertaling boek Anomalie’ en hier terechtgekomen. Om in de geest van het boek te blijven: ‘ We’re not alone’.