‘Vanmiddag ben ik teruggegaan naar de passage Cardinet in het XVIIde arrondissement. (…)
Aan het begin van de passage Cardinet was een nieuw naambordje opgehangen. Daarboven had men het oude bordje, zwart en onleesbaar, gewoon laten zitten’,
(vertaling: Irene Beckers)
dat schrijft Annie Ernaux op een van de laatste bladzijden van Het voorval. In de passage Cardinet bezocht ze op 15 januari 1964 een ‘engeltjesmaakster’. Abortus was nog illegaal, haar huisarts wilde haar niet helpen, via via kwam de zwangere Annie Ernaux, die toen in Rouen studeerde en woonde, in Parijs terecht.
Illegale praktijken
Het voorval is een novelle, maar de schrijfster maakt er nergens een geheim van dat het haar eigen verhaal is dat ze vertelt. De bespiegelingen over het schrijven van Het voorval en het vinden van de juiste woorden, zodat wat gebeurd is waar wordt (die teksten staan tussen haakjes) geven een extra gewicht aan het toch al beladen verhaal dat zij kort, bondig en heel precies optekent. Een verhaal dat ook al is abortus in Frankrijk en Nederland inmiddels gelegaliseerd, en dat was ook al zo toen Annie Ernaux L’événement schreef, nog even wrang is als toen Annie Ernaux het als een drietrapsraket schreef – Het voorval begint met een scène waarin Ernaux wacht op de uitslag van een aidstest, waarna ze aan de hand van een korte tijdlijn haar voornemen om over ‘het voorval’ te schrijven toelicht:
‘Ik wil weer in die periode van mijn leven duiken, weten wat die me heeft opgeleverd. Die verkenningstocht zal de vorm aannemen van een verhaal, omdat alleen zo een gebeurtenis kan worden weergegeven die slechts heeft bestaan uit tijd binnen en tijd buiten mij. Een agenda en een dagboek uit die maanden zullen mij de noodzakelijke aanknopingsputen en bewijzen verschaffen om de feiten te kunnen vastleggen. Bovenal zal ik proberen in ieder beeld te kruipen tot ik het fysieke gevoel heb dat ik er “contact mee maak”en er een paar woorden komen bovendrijven waarvan ik kan zeggen: “Zo was het”, ’
(vertaling: Irene Beckers)
waarna de eigenlijke reconstructie begint.
De verbeelding de pas afgesneden
Annie Ernaux voelde blijkbaar zoveel jaar na dato de behoefte om de situatie ter plaatse in zich op te nemen. Dankzij Google Streetview kan ik even met haar meekijken. Het is een mistroostig straatje – al is het geen impasse, maar ik sluit niet uit dat ik dat er door het lezen van Het voorval hoe dan ook van gemaakt zou heb. Zo armzalig en achteraf als ik het me tijdens het lezen voorstelde, ziet het er ook weer niet uit.
Het is deze week al de tweede keer dat ik me via Google Streetview naar een literaire locatie begeef. Een paar dagen geleden wandelde ik van 234 Abingdon Road in Oxford over de Folly Bridge langs Christ Church College richting het centrum van die stad. Toen volgde ik niet alleen het spoor terug naar Charles Dodgson/Lewis Carroll, maar ging ik ook mijn eigen gangen na. In Oxford, maar ook in Llandudno, een voormalige badplaats in het noorden van Wales, waar de ouders van de echte Alice een vakantiehuis hadden. Die digitale wandeling had ik nodig om mijn geheugen op te frissen, zodat ik zo waarheidsgetrouw mogelijk verslag kon doen van mijn eerste kennismaking met Alice uit Wonderland.
Dankzij Google Streetview is bijna elke in de literatuur vastgelegde en beschreven locatie voor iedereen bereikbaar (Annie Ernaux stippelde haar route door het XVIIde arrondissement overigens uit met behulp van een ‘ouderwetse’ plattegrond.)
Dat klinkt aanlokkelijk, want wie dat wil, hoeft daardoor bijna niets meer aan de verbeelding over te laten. Maar waarom zou een lezer een illusie willen verstoren. Waarom zou hij de statische werkelijkheid verkiezen boven een levendige fantasie.
Een lezer die zich digitaal naar een herkenbare plaats van handeling rept, moet daar een heel goede reden voor hebben. Ter plekke poolshoogte nemen, omdat hij heel precies wil weten hoe de omgeving waar een roman of verhaal zich afspeelt eruitziet, is niet voldoende. Voordat de lezer het in de gaten heeft, zit hij gevangen in een virtuele weergave van de werkelijkheid en kan het verhaal geen kant meer uit. Want ook dat verhaal heeft de ruimte nodig. Niet alles hoeft tot in de kleinste details beschreven te worden. Schrijvers anticiperen op het voorstellingsvermogen van hun lezers.
Dat het tegenwoordig kan – even een kijkje nemen, wil niet zeggen dat het ook moet.
Waarom begaf ik me vanmiddag dan naar de passage Cardinet? Niet omdat ik dat nodig had om me de penibele situatie waarin Annie Ernaux verkeerde voor te kunnen stellen. Dat zij voor het afbreken van haar zwangerschap aangewezen was op duistere praktijken, daarover laten de woorden die Annie Ernaux kiest geen twijfel bestaan. Ik had Google Streetview niet nodig om te weten dat de passage Cardinet geen straat is waar je gezien wilt worden. Geen straat om opzichtig te flaneren.
De reden is vrees ik veel banaler: ik had gewoon zin om weer even door Parijs te wandelen.
Het voorval
Annie Ernaux (vertaling: Irene Beckers)
Amsterdam : De Arbeiderspers, 2022
ISBN 978-90-295-4582-2
Leave a Reply