Recensie: Monterosso mon amour – Ilja Leonard Pfeijffer

Boekengeschenk eert eerste liefde en literatuur

Carmen had een groots en meeslepend leven als boekverkoper kunnen leiden. Maar ze koos er voor haar eigen carrière op te offeren voor die van haar man. Helaas schuilt in hem geen topdiplomaat, waardoor Carmen op al zijn standplaatsen is veroordeeld tot de tennisbaan en de sherrybar. Nu hij met vervroegd pensioen is, kan zij haar liefde voor de literatuur weer uitleven als organisator van culturele activiteiten in de openbare bibliotheek van de middelgrote stad L***.
In die hoedanigheid engageert zij tijdens de Boekenweek schrijver Ilja Leonard Pfeijffer. Dat Pfeijffer, met wie zij nog op school gezeten heeft, inmiddels een gearriveerd schrijver is, is mooi meegenomen, maar dat is voor Carmen niet de belangrijkste reden om hem uit te nodigen.

Eerste liefde in Monterosso

Na een geslaagde, maar voor Carmen toch enigszins teleurstellende avond, vertrekt zij op een idee gebracht door wat Ilja Leonard Pfeijffer tijdens zijn bezoek vertelt, zonder echtgenoot richting Monterosso waar zij haar eerste (vakantie)liefde beleefde. Zij vindt het tijd om een belofte in te lossen. Gedurende een verblijf dat door corona langer duurt dan gepland doet pensionhoudster Tiziana een dappere poging om Carmens jeugdliefde terug te vinden en begint de kinderloze Carmen zich te hechten aan Oronzo, een jongetje dat zij op het strand ontmoet.

Op haar vlucht naar huis blijkt ze in het vliegtuig naast Ilja Leonard Pfeijffer geplaceerd te zijn. Als ze hem uiteindelijk aan durft te spreken, blijkt alles een misverstand en Carmen iemand die kan incasseren.

Carmen, die leest en leest, maar zichzelf niet herkent in de verhalen die zij leest. Omdat literatuur zelden gaat over vrouwen zoals zij. ‘Ik heb in mijn leven zo weinig opzienbarends meegemaakt of tot stand gebracht dat ik daar wel eens een boek over zou willen lezen’, zegt ze tegen haar buurman in het vliegtuig. Vervolgens is het aan Ilja Leonard Pfeijffer om een belofte in te lossen.

In vol ornaat

Monterosso mon amour: een novelle, het Boekenweekgeschenk van Ilja Leonard Pfeijffer,  gaat over de waarde van verhalen. Over de vraag  of en zo ja hoe verhalen zich lenen als model voor het leven en over de manier waarop mensen een verhaal in hun leven zien of in het verhaal van hun leven gaan geloven. In dat kader gunt Ilja Leonard Pfeijffer Carmen het verhaal van haar leven. ‘Dat het zal bestaan omdat het verteld zal worden.’
Maar tegelijk refereert de schrijver Ilja Leonard Pfeijffer met deze zin – de slotzin van Monterosso mon amour, uitgesproken door het personage Ilja Leonard Pfeijffer – aan al die mensen die vinden dat hun levensverhaal zich leent en het ook verdient om te boek gesteld te worden.

Want Ilja Leonard Pfeijffer zou Ilja Leonard Pfeijffer niet zijn als hij niet ook een ironiserende toon aan zou slaan. Dit keer is het vooral Ilja Leonard Pfeijffer zelf die het moet ontgelden. De schrijver van het Boekenweekgeschenk zet zijn mannelijke personage met veel gevoel voor zelfkritiek en ironie neer. Veel van de kritische kanttekeningen die in de loop der jaren geplaatst zijn bij zijn werk en de manier waarop Ilja Leonard Pfeijffer zich presenteert, legt hij Carmen in de mond:

‘Hij is in vol ornaat gekomen, in een donker pak met krijtstreep, blinkende manchetknopen, barokke ringen, een stropdas die bij zijn sokken kleurt en een dasspeld van nepparelmoer. Hij ziet eruit als de directeur van de botsautootjes.’

Waarmee hij de kritiek deze keer voor is. En het bouwen aan zijn imago een extra lading geeft.

Het literaire bedrijf

Maar ook het literaire bedrijf blijft niet buiten schot. Met name literaire bijeenkomsten zoals Carmen ze organiseert, waar schrijvers steeds weer dezelfde vragen voorgelegd krijgen:

‘(…) ze heeft ontzag voor de wijze waarop hij grotendeels letterlijk hetzelfde zegt als bij vele eerdere gelegenheden en het publiek desalniettemin de indruk weet te geven dat hij elke gedachte speciaal voor hen voor het eerst onder woorden brengt’,

en het publiek ook altijd meent een duit in het zakje te moeten doen:

‘Iemand uit het publiek vraagt de schrijver of hij met een pen of op een computer schrijft. Carmen schaamt zich. (…) Dan kun je de volle breedte van je talent en van je zitvlees alsmede de beste jaren van je leven eraan opofferen om je lezers mee te slepen in een verhaal dat zin aan hun leven kan geven en dan zijn ze vooral geïnteresseerd in de hardware. In plaats van zich te laten veranderen door de magie, willen ze in de goocheldoos snuffelen.’

Novelle vol verwijzingen

Om het literaire spel compleet te maken, zit Monterosso mon amour: een novelle ook nog eens vol verwijzingen. Dat begint al bij de titel die refereert aan Hiroshima mon amour; de film van Alain Resnais, waarvoor Marguerite Duras het scenario schreef. Pfeijffers Brieven in Genua speelt een sleutelrol in Monterosso mon amour. En Carmen neemt niet voor niets De dood in Venetië van Thomas Mann mee als ze afreist naar Monterosso:

‘(…) een klassieker die zij tot haar schande nog nooit gelezen heeft, ook al heeft ze genoten van de film’,

Er komt een verwijzing naar een gedicht van Vasalis voorbij:

‘Tijd verstrijkt maar alsof het niets is en als je van steen bent, zie je dat des te duidelijker. Daar is een gedicht over van Vasalis, dat ze ooit uit haar hoofd heeft geleerd, want ze houdt heus van poëzie’,

en de opening van Monterosso mon amour laat zich vergelijken met die van De procedure van Harry Mulisch. Net als Mulisch zet Pfeijffer abstract in. Na een bladzijde of vijftien verzucht Mulisch, blij dat hij een groep lezers heeft afgeschud:

‘Ziezo, de opzet is gelukt. Wij zijn onder elkaar’,

Pfeijffer is in zekere zin ook meedogenloos, maar:

‘Ze voelt zich oud, want ze houdt van lezen’

klinkt uiteindelijk toch een stuk sympathieker.

Ook het vertellen van verhalen en de trucjes die een schrijver uit kan halen om zijn lezers aan zich te binden, worden door Ilja Leonard Pfeijffer op de hak genomen:

‘Cliffhangers zijn goedkoop effectbejag. De lezer wordt met een pistool op de slaap gedwongen om te bekennen dat het verhaal spannend is. De truc werkt altijd en precies daarom is het een verwerpelijke truc.’

Natuurlijk ging aan Carmens korte beschouwing over cliffhangers een cliffhanger vooraf.

Lof zij de Literatuur

Ilja Leonard Pfeijffer mag in zijn Boekenweekgeschenk dan gebruik maken van ironie en zichzelf, Carmen en de literatuur niet altijd sparen, uiteindelijk is Monterosso mon amour: een novelle een ode aan de lezer en de mensen die dat lezen mogelijk maken: de boekverkopers en de bibliotheekmedewerkers. Maar bovenal is het een hartstochtelijk pleidooi voor het vertellen en lezen/leven van verhalen. Hoe banaal een verhaal op het eerste oog ook mag lijken:

‘Ik heb in mijn leven zo weinig opzienbarends meegemaakt of tot stand gebracht dat ik daar wel eens een boek over zou willen lezen’,

als dat verhaal waarachtige literatuur wordt, kan het vanaf dat moment op verschillende niveaus gelezen worden. Dat geldt ook voor Monterosso mon amour: een novelle dat veel meer is dan een zoektocht naar een verwaarloosde eerste liefde, een introductie op het werk van Ilja Leonard Pfeijffer of het zoveelste Boekenweekgeschenk dat gewogen moet worden.
Met Monterosso mon amour voegt Ilja Leonard Pfeijffer een volwaardige titel toe aan zijn oeuvre. En hoewel het lijkt alsof hij met deze in opdracht geschreven novelle zijn lezers een handreiking geeft om zijn werk(wijze) te ontrafelen, kun je net zo goed zeggen dat hij het raadsel vergroot.

(Lees hier hoe het is om tijdens de Boekenweek de schrijver van het Boekenweekgeschenk te interviewen.)

Monterosso mon amour
Ilja Leonard Pfeijffer
Amsterdam : CPNB, 2022
ISBN 978-90-5965-885-1