(Auto)biografisch?

Dat een schrijversbiograaf diep graaft in een leven in de hoop verbanden te kunnen leggen tussen dat leven en een oeuvre vind ik volkomen vanzelfsprekend. Ik ben bovendien een gretig lezer van (schrijvers)biografieën.
En toch zal ik een schrijver, zelfs als ik in het openbaar de kans krijg, niet vragen naar dat verband. Omdat ik vind dat een roman beter verdient dan teruggebracht te worden tot een verzameling autobiografische feiten. Een schrijver kan niet anders dan uit zijn eigen ervaringen putten, en dus is het onontkoombaar dat fragmenten uit zijn leven in zijn werk belanden, maar dat wil niet zeggen dat hij dan een autobiografische roman geschreven heeft.

Dat klinkt behoorlijk stellig. Stelliger dan het zelfs in mijn praktijk vaak ligt. Want hoe heilig ik ook geloof in wat ik vind, er zijn situaties waarin de grens tussen de werkelijkheid, het autobiografische en de literatuur niet zo duidelijk te trekken is. Situaties waarin ik gedwongen word mijn oordeel op te schorten of mijn positie zelfs helemaal opnieuw moet bepalen. Op dit moment spelen er twee kwesties waarin dat van mij gevraagd wordt.

In het eerste geval gaat het om Hella Haasse. Volgende maand praat ik met haar biograaf. Wat Aleid Truijens over Hella Haasse ontdekt heeft, interesseert me eigenlijk niet. Wat ik vooral wil weten is hoe zij in de aanloop naar het schrijven van Leven in de verbeelding: Hella S. Haasse 1918-2011 het materiaal waarover zij kon beschikken gewogen heeft.
Hella Haasse maakte er geen geheim van dat de papierversnipperaar haar in de jaren voor haar dood goede diensten heeft bewezen, liet Hella Haasse het nodige na: een omvangrijk oeuvre, een ongeordend aan het Literatuurmuseum overgedragen archief en bij familie in bewaring gegeven documenten.

Een deel van het oeuvre is uitgesproken autobiografisch en zeker geen fictie: Zelfportret als legkaart (1954), Persoonsbewijs (1967), Krassen op een rots (1970), Een handvol achtergrond (1993) en Zwanen schieten (1997). Dat zijn de titels waarin Hella Haasse de waarheid naar haar hand kon zetten om zo de interpretatie en receptie van haar werk en de perceptie van haar persoon te beïnvloeden. De vraag is dus hoe bruikbaar en betrouwbaar dit autobiografische deel van het werk is voor een biograaf die weet dat er ook het nodige doelbewust door haar biografeling vernietigd is.

De tweede kwestie is van een geheel andere aard. Twee weken geleden presenteerde een vriend een nieuwe roman. Een roman die naadloos aansluit bij zijn vorige en absoluut autobiografische trekken heeft. Zoals in zijn hele oeuvre onmiskenbaar sporen van zijn leven aanwezig zijn. Hoe autobiografisch zijn werk is, heb ik me nooit afgevraagd. Want: een schrijver kan niet anders dan uit zijn eigen ervaringen putten, enz.
En toch lijkt er sinds ik deze roman gelezen heb iets veranderd. Het is alsof ik niet alleen het schrijverschap van deze vriend in kwestie beter op waarde weet te schatten, het is ook alsof ik hem beter begrijp. Sinds ik het zogenaamd autobiografische onder controle heb, kan ik hem uit zijn boeken bannen en zijn zijn romans nur Literatur.

Ondanks mijn statement over autobiografie versus fictie kan weten wat aan een leven  ontleend is dus wel degelijk helpen om literatuur te begrijpen en te waarderen. En andersom werkt het ook. Niet alleen voor een biograaf, maar wel degelijk ook voor een gewone lezer. Maar vragen naar de bekende weg blijft wat mij betreft nog altijd uit den boze.

Op 11 mei zijn Aleid Truijens en Erno Eskens te gast tijdens de eerste aflevering van Bazarow.Live (in Bieb Neude). Bazarow.Live wordt gemaakt door Roeland Dobbelaer en Liliane Waanders. Voor meer informatie en kaartjes, zie de site van Bibliotheek Utrecht.

Deze column stond op 23 april in Bazarow Magazine.