Op de avond dat Pim Fortuyn vermoord werd, zat ik in het Vrouwenhuis aan de Nieuwe Herengracht in Amsterdam te werken aan een beleidsplan voor het literaire tijdschrift Surplus: over boeken en schrijfsters. Elders in de ruimte kwam de redactie bijeen om het over het komende nummer te hebben.
Het tijdschrift was op sterven na dood. Het aantal abonnees liep drastisch terug. Waarschijnlijk omdat de behoefte aan een blad dat zich exclusief richtte op literatuur van vrouwen door de toegenomen aandacht van de reguliere media voor hun werk tanende was.
Dat Surplus maar zes keer per jaar verscheen, hielp niet. Het was een hele opgave om niet voortdurend achter de feiten aan te lopen. De meeste titels waren al lang en breed besproken tegen de tijd dat Surplus op de mat viel. Alleen als het tijdschrift in staat zou zijn zichzelf nog een keer opnieuw uit te vinden, zou het een kans hebben om te overleven. Over het hoe van het zichzelf opnieuw uitvinden, liepen de meningen dermate uiteen, dat het tijdschrift later dat jaar ter ziele ging.
Vrouwelijke schrijvers worden minder stiefmoederlijk met aandacht bedeeld dan vroeger. Zo zal geen enkel zichzelf respecterend medium het nog in zijn hoofd halen om het oordeel over het werk van vier schrijfsters in één recensie te proppen, domweg omdat het allemaal boeken van vrouwen betreft. Maar je hoeft er Dit is geen vrouwenboek: de waarheid achter man-vrouw-verschillen in de literatuur (2020) van Corina Koolen maar op na te slaan en het is volstrekt duidelijk dat (de aandacht en waardering voor) literatuur geschreven door vrouwen het nog steeds aflegt tegen (de aandacht en waardering voor) literatuur geschreven door mannen.
Vrouwelijke auteurs staan lager in aanzien en krijgen significant minder vaak een grote literaire prijs. Lezers schatten de kwaliteit van door vrouwen geschreven romans gemiddeld lager in dan die van mannen. En recensenten hebben het als zij werk van schrijfsters bespreken vooral over de inhoud, terwijl zij in recensies over romans van mannen ingaan op de literair-technische aspecten. Om maar een paar conclusies te noemen.
Zoals de oprichters van Surplus het verdomden om lijdzaam toe te zien en het heft in eigen hand namen, zo heeft nu opnieuw een aantal vrouwelijke auteurs zich verenigd in hun strijd tegen de ongelijke behandeling van vrouwen in de literatuur.
Yra van Dijk, Sanneke van Hassel, Rachida Lamrabet, Jannah Loontjens, Munganyende Hélène Christelle, Christine Otten, Gaea Schoeters, Shantie Singh, Fleur Speet, Manon Uphoff en Annelies Verbeke vormen samen het collectief Fixdit.
Ze opereerden al een tijdje in de luwte – ze initieerden herdrukken van werk van vrouwelijke auteurs en maakten een podcastreeks over Moderne Klassiekers (van vrouwen natuurlijk), maar nu hun manifest Optimistische woede: fix het seksisme in de literatuur er is, gaan zij openlijk de strijd aan met vooroordelen en vooringenomenheid.
Alle elf leverden ze een inhoudelijke bijdrage aan Optimistische woede. Bijdragen waarin ze uit eigen ervaring spreken en stilstaan bij niet alleen de achterstelling van vrouwelijke auteurs, maar ook bij de directe en indirecte gevolgen van deze achterstelling.
Want uiteindelijk zijn niet alleen de vrouwelijke auteurs het slachtoffer van discriminatie, maar zullen ook anderen, en tenslotte de samenleving als geheel, de tol betalen voor het feit dat literatuur geschreven door vrouwen te weinig gelezen, op waarde geschat en doorgegeven wordt.
‘De ontlezing heeft veel docenten, ouders en andere volwassenen onverschillig gemaakt over wát er wordt gelezen. Maar wat zowel de leesbevorderaars als de literatuurminners over het hoofd zien, is dat beginnende of zwakke lezers “herkennend” lezen. […] Maar precies die vorm van lezen lukt lastig als de teksten zelf nooit over jou gaan’, schrijft literatuurwetenschapper Yra van Dijk in haar bijdrage ‘Lezen om te groeien’.
Misschien zijn niet alle bijdragen in Optimistische woede even opzienbarend, is het eigenlijke manifest dat zich in het hart van het pamflet bevindt wat warrig en suggereert ‘fixdit’ onterecht dat het om een eenvoudig te klaren reparatieklusje gaat, de boodschap is duidelijk: ‘[…] anno 2022 is de literaire canon* nog altijd overwegend mannelijk (en wit). Leeslijsten op scholen worden nog steeds gedomineerd door boeken van mannen. Veel vrouwen geven openlijk toe nauwelijks boeken van vrouwen te lezen’, en dat moet veranderen.
Er werd en wordt bewust en onbewust verschil gemaakt in de literatuur. Dat elf vrouwelijke auteurs dit onrecht nogmaals en gezamenlijk willen adresseren, is te prijzen, want wat ik in de nadagen van Surplus miste, was eensgezindheid en een duidelijke visie. Maar het mag wat mij betreft nog best wat krachtiger en inclusiever. Waar zijn bijvoorbeeld de transgender en non-binaire schrijvers… En: hoe ziet Fixdit op termijn haar eigen rol als collectief?
Maar het helpt vast als iedereen doet waartoe het elftal nu toe oproept: ‘Binnen ons collectief steunen we elkaar, we delen kennis, ontwikkelen ideeën en een visie op literatuur. Wij dagen u uit om dat ook te doen. Denk met ons mee, geef commentaar én kom in actie: lees boeken van vrouwen en deel de hashtag #leeseenvrouw, deel boektitels van vrouwen op social media, in je leesclub of waar je ook bent, of stimuleer je lokale boekhandel eens om vaker een vrouwelijke auteur uit te nodigen.’
* Op zaterdag 1 oktober wordt in De Taalstaat de nieuwe literaire canon van de Nederlandse literatuur bekendgemaakt. In Khalid en Sophie sprak Connie Palmen haar ongenoegen uit over het feit dat 92 procent van de schrijvers in die lijst man is. Ze droeg twee romans van vrouwelijke auteurs die volgens haar straks niet mogen ontbreken: Over de liefde van Doeschka Meijsing en Vallen is als vliegen van Manon Uphoff.
Deze column verschijnt vandaag ook in Bazarow Magazine.
Leave a Reply