Vluchten is als vallen

Still uit ‘Vluchtval’

Het ligt niet voor de hand om de levensverhalen van een negentigjarige dichteres en dat van een freerunner van in de twintig met elkaar te vervlechten. Maar dat is wel wat Laura Stek in haar documentaire Vluchtval doet. En als kijker begrijp je al heel snel waarom, en ga je ook mee in die keuze.

Anderhalf jaar geleden maakte Laura Stek voor Het spoor terug de radiodocumentaire Vreemde klanken over dichteres/vertaalster Jana Beranová (Pilsen, 1932), die op zestienjarige leeftijd met haar ouders vluchtte uit Tsjechoslowakije. Toen die documentaire klaar was, bleek nog niet het hele verhaal verteld. Laura Stek zocht naar een manier om nog dichter bij de kern van het werk van Jana Beranová te komen. Verder te kijken dan de thema’s gemis en ontworteling die in dat oeuvre zo’n voorname plaats innemen.

Laura Stek zocht naar een manier om het onderliggende verhaal – een verhaal over de consequenties van wel of niet kunnen aarden in een leven waarvan de contouren volledig veranderd zijn – te vertellen. Dat beweging daarbij een rol moest spelen, stond voor haar al snel vast. En wel een specifieke beweging: de (vrije) val.

Freerunner Abdallah Marega is geen vluchteling, maar hij weet wel wat vluchten is. En hij weet wat het betekent om ergens niet te kunnen aarden. Freerunnen is voor hem meer dan een sport. Hij gaat mentale en fysieke barrières letterlijk te lijf met parkours, een manier van rennen, springen, vliegen, duiken, vallen, opstaan en weer doorgaan geënt op een techniek uit de Eerste Wereldoorlog die erop gericht was alle denkbare obstakels te kunnen overwinnen, door te trainen op weerstand, kracht, snelheid en explosiviteit.

Terwijl tijdens Vluchtval duidelijk wordt dat zowel Jana Beranová als Abdallah Marega erin geslaagd zijn om de regie over hun leven in eigen hand te nemen, doemt er in de documentaire een derde persoon op. Iemand die daar niet in geslaagd is. Zij – de moeder van Jana Beranová – kwam haar heimwee niet te boven en sprong op een dag de dood tegemoet.
Haar dramatische vlucht in de dood – de ultieme manifestatie van gemis en ontworteling – is een terugkerend thema in het werk van Jana Beranová. Ook in het gedicht Vluchtval waaraan de documentaire van Laura Stek zijn naam dankt:

Vluchtval

Ik herinner me de diepte,
afstand van knieën tot de grond
uitgerekt als oud elastiek.
Flamingo’s staken boze roze tongen
naar me uit,
de vertrouwdheid sloeg op hol.

Ik herinner me een sprong
van zes hoog naar de grond
in woorden verteld.
Wat zeiden ze?
Het oprapen bleef me bespaard.
Gebroken steel met bloem die
slap hangt in de nek.
Geen bloed.
Hebben bloemen dan bloed?

Ik herinner me een gezicht
op weg naar zijn doel
en hoe ik vanbinnen
alsmaar viel.

Vluchtval van Laura Stek gaat eind deze maand in première tijdens het International Film Festival Rotterdam, maar kende vorige week een voorpremière in Rotterdam, de thuisstad van Jana Beranová. De zaal zat vol.

Luister hier naar de radiodocumentaire Vreemde klanken: