Column: De tekst van mijn leven

Officieel bestaat de tekst die ik zonder nadenken als ‘De tekst van mijn leven’ zou kiezen helemaal niet. Hij is per ongeluk in een boek beland. Tot grote ergernis van de schrijver. Jeanette Winterson was bijna twintig jaar geleden behoorlijk boos toen bleek dat in Nederland een verkeerde versie van Weight vertaald was.
Op twee plaatsen wijkt die versie wezenlijk af van de definitieve. Twee keer coupeerde Jeanette Winterson in een revisie haar hervertelling van de mythe van Atlas en Herakles vrij drastisch. Nam ze woorden terug die bij nader inzien te privé waren, en verving ze door zinnen die beter bij het verhaal van Atlas, Herakles, zwaarte(kracht), grenzen en verlangen pasten.

‘De tekst van mijn leven’ is een geschrapte passage uit het hoofdstuk ‘Leunend tegen mijn eigen grenzen’. Een vrij lange passage die gaat over keuzes die een mens maakt. Over omstandigheden waarin een mens zich moet schikken. Ik citeer een paar alinea’s:

‘Toen ik geboren werd, gaf mijn moeder mij weg aan een vreemde. Ik had daar geen stem in. Het was haar besluit, mijn lot.
Later wees mijn adoptiemoeder mij ook af. En vertelde me dat ik niet van haar was, wat waar was.
Afwijzing wordt een identiteit. Ik identificeerde mij met afwijzing, en dus wees ik alles om mij heen af. Dit werd mijn kracht. Er was niets om mij heen wat de moeite waard leek – waar ik woonde niet, of hoe ik leefde, en ik kon het met dezelfde genadeloosheid afdanken als waarmee ik was afgedankt.’

[…]

‘Wat je ouders jou als kind ook aandoen – en ik heb twee stel ouders gehad die mij wat aandeden – kan later alleen van invloed op jou zijn als je dat toelaat. Gewoonlijk laten we dat inderdaad toe, omdat we amper weten wat er gaande is.
Afwijzing heeft mij geleerd sterk te zijn. Afwijzing heeft mij geleerd niet te accepteren wat de wereld zegt. Afwijzing heeft mij geleerd een feit te betwisten. Afwijzing heeft mij geleerd hoe ik moet weglopen.
Wat afwijzing mij níét geleerd heeft, is hoe ik moet omarmen, hoe ik mij de moeite waard moet voelen, hoe ik moet spelen, hoe ik moet dansen, hoe ik van iemand moet houden, hoe ik van mijzelf moet houden.’

(vertaling: Maarten Polman)

‘Niet iedereen is geadopteerd’, zei Jeanette Winterson afgelopen zaterdag tijdens ‘ILFU: Exploring Stories’. Maar ik wel, dacht ik onmiddellijk, nog voordat zij er toch ook behoorlijk onmiddellijk op liet volgen: ‘Niet iedereen is geadopteerd door ouders die lid zijn van de Pinkstergemeente’ (en dat ben ik dan weer niet).
Dat gedeelde lot – afgestaan én geadopteerd zijn – is zeker en vast van invloed op hoe ik het werk van Jeanette Winterson lees. Zonder die achtergrond zou wat zij tussen de regels over (on)voorwaardelijkheid schrijft mij minder opvallen. Zou die niet voor publicatie bedoelde versie van ‘Leunend tegen mijn eigen grenzen’ – die weliswaar toen al niet meer helemaal op mij van toepassing was, maar waar ik me wel in herkende – niet zo’n indruk gemaakt hebben.

Het verhaal over die ‘apocriefe’ versie van Zwaarte is in de loop van de afgelopen twintig jaar een eigen leven gaan leiden. Daardoor werd Zwaarte in mijn hoofd onterecht min of meer gereduceerd tot dat ene hoofdstuk. Dat realiseerde ik me eens te meer toen ik afgelopen week in de aanloop naar ILFU, waar Jeanette Winterson guest of honor was, de net bij uitgeverij Orlando verschenen herziene hervertaling van Zwaarte las. Nadat ik haar meest recente – en pas vandaag in Groot-Brittannië verschenen boek – Nachtzijde van de rivier: spookverhalen uit had.

Weer – want dat overkomt me vaker als ik Jeanette Winterson lees – werd ik geraakt door het sprankelende en het speelse. Door haar manier van het leggen van verbanden tussen de (meta)fysica en het menselijk bestaan. Tijd en ruimte zijn vaste waarden in haar werk. Atomen en moleculen ook: haar personages zijn zich er terdege van bewust dat hun vlees en bloed maar relatief zijn:

‘Maar mijn vaste toestand was een illusie. Simon, de wetenschapper die feiten boven magisch denken verkoos, vertelde me dat het gemiddelde menselijk lichaam uit ongeveer 6,5 quadriljard atomen bestaat. (Dat zijn zevenentwintig nullen – bedankt, Simon.)
En een atoom is vooral lege ruimte. Het is energetisch lege ruimte, maar het is nog steeds leeg. Ik was nooit een solide man. Maar ik leefde. Dat wil zeggen, ik had biologische zekerheid.
Nu ik oplos, me steeds minder herinner, minder weet, minder ben, trekt mijn leven niet in een flits aan me voorbij. Het vervaagt. Ik ben een licht boven de zee. Ik ben een ster die bij zonsopgang verdwijnt. Ik probeer mezelf te volgen en dat lukt me niet.’

(uit: ‘Het onontdekte land’, in: Nachtzijde van de rivier: spookverhalen, vertaling: Arthur Wevers)

of:

‘Wat ben ik? Atomen.
               Wat zijn atomen? Lege ruimte en lichtpunten.
               Wat is de snelheid van het licht? 300.000 kilometer per seconde.
               Wat is een seconde? Dat hangt ervan af waar in het heelal je je horloge gelijkzet.’

(uit: Zwaarte, herziene vertaling, 2023: Maarten Polman)

Bij vlagen abstract, niet zelden ongrijpbaar, maar o zo dicht op de huid. Jeanette Winterson kiest de vorm waarin ze haar verhalen giet zorgvuldig, maar wat overduidelijk een love story is, is nooit alleen maar dat. En in Nachtzijde van de rivier spookt het niet alleen op plaatsen waar het van oudsher spookt, het spookt ook in het metaversum. Want Jeanette Winterson denkt – binnen en buiten haar boeken – de toekomst tegemoet. Is zich bewust van de onomkeerbaarheid van de gevolgen van het menselijk vernuft. Stelt zich de consequenties voor en vangt die in verhalen. Waardoor haar werk altijd – of ze haar personages loslaat in het verleden, heden of de toekomst – uitermate actueel is.

Bijna had ik haar de afgelopen week zelf kunnen vertellen hoe gehecht ik ben aan haar en haar werk. Maar helaas… er kwam iets tussen. Maar ach… wie zegt dat ik het gedurfd zou hebben? En wie zegt dat als ik het gedurfd had ik de juiste woorden had kunnen vinden? Dat koste met tijdens het schrijven van dit stukje al behoorlijk veel moeite.